Ik, potlood
Door Leonard E. Read
9 juni 2004
Wat betekent globalisering in de praktijk? Hoe ziet het er eigenlijk uit? Wat houdt het in? Leonard Read schreef een opmerkelijk essay waarin hij dit concreet probeert te maken aan de hand van de levensloop van een van de meest eenvoudige en onopmerkelijke producten die we gebruiken, het potlood. Door te kijken naar alle industrieën, alle mensen, en alle gebieden die betrokken zijn bij de totstandkoming van zo een simpel en goedkoop gebruiksvoorwerp, krijgen we een mooie kijk op globalisering in de praktijk. Niemand weet hoe een potlood gemaakt wordt. Uit de wisselwerking tussen miljoenen mensen die allemaal een kleine bijdrage in kennis en productie leveren ontstaat zonder centrale planner het prachtige product dat we dagelijks gebruiken.
Ik ben een potlood--een gewoon houten potlood, waar alle jongens en meisjes en volwassenen bekend mee zijn.
Schrijven is zowel mijn roeping als mijn beroep; het is alles wat ik doe.
Je vraagt je misschien af waarom ik mijn genealogie zou schijven. Wel, om te beginnen is mijn verhaal interessant. En daarnaast ben ik een mysterie -- een groter mysterie dan een boom of een zonsondergang of zelfs een bliksemflits. Maar helaas wordt mijn bestaan vanzelfsprekend gevonden door degenen die mij gebruiken, alsof ik maar een kleine toevalligheid zou zijn, zonder achtergrond. Deze hooghartige mentaliteit degradeert mij tot het niveau van het allerdaagse. Dit is het soort vreselijke dwaling waarin de mensheid zich niet langer kan bevinden zonder gevaar te lopen. Want, zoals de wijze G. K. Chesterton opmerkte, "We gaan teloor vanwege het verlangen naar wonderen, niet vanwege het gebrek aan wonderen."
Ook al lijk ik, Potlood, simpel te zijn, toch verdien ik jouw verwondering en verbazing, een bewering die ik zal proberen te bewijzen. In feite kun je, als je mij begrijpt -- nee, dat is te veel gevraagd van iemand -- als je je bewust kunt worden van het wonder dat ik vertegenwoordig, dan kun je de vrijheid redden die de mensheid zo ongelukkig aan het verliezen is. Ik heb een wijze les die ik moet vertellen. En ik vertel deze les beter dan een auto of een vliegtuig of een mechanische afwasmachine omdat ik -- wel, omdat ik zo simpel lijk te zijn.
Simpel? En toch weet geen enkele persoon op de wereld hoe ik gemaakt moet worden. Dat klinkt ongelooflijk, nietwaar? Vooral als je beseft dat er ieder jaar ongeveer anderhalf miljard van mij in Amerika gemaakt worden.
Neem me in je handen en bekijk mij. Wat zie je? Op het eerste gezicht niet zoveel -- er is een beetje hout, een beetje lak, het gedrukte opschrift, de grafietstaaf, een beetje metaal, en een gum.
Ontelbare Voorgangers
Net zoals je niet je stamboom erg ver kunt achterhalen, zo is het onmogelijk voor mij om al mijn voorgangers te benoemen en uit te leggen. Maar ik zou genoeg van hen willen voorstellen, om je te een indruk te geven van de rijkdom en complexiteit van mijn achtergrond.
Mijn stamboom begint met wat in feite een boom is, een ceder met rechte draad die groeit in Noord Californie en Oregon. Stel je nu alle zagen en vrachtwagens en touwen en talloze andere gereedschappen voor die gebruikt worden bij het oogsten en verplaatsen van het cederhout naar het treinstation. Denk aan alle personen en ontelbare vaardigheden die nodig waren voor de vervaardiging ervan: het mijnen van de erts, het maken van staal en het verfijnen ervan tot zagen, bijlen, motoren: het groeien van hennep en het door alle niveaus brengen om er dik en sterk touw van te maken; de houthakkerskampen met hun bedden en lunchruimtes, de keuken en het produceren van al het voedsel. Warempel, onnoemlijke duizenden mensen hebben bijgedragen aan iedere kop koffie die de houthakkers drinken!
De houtblokken worden verstuurd naar een houtmolen in San Leandro, Californie. Kun je je alle individuen voorstellen die goederenwagens en rails en trainmotoren maken en die alle communicatiesystemen daarvan installeren? Deze legioenen behoren tot mijn voorgangers.
Beschouw de houtzagerij. De cederblokken worden in kleine, potlood-vormige latjes gesneden die minder dan een centimeter in dikte zijn. Deze worden geëest, en dan gekleurd om dezelfde reden dat vrouwen rouge op hun gezichten smeren. Mensen willen dat ik er mooi uitzie, niet bleekwit. De stokjes worden in de was gedoopt en opnieuw geëest. Hoeveel vaardigheden waren er nodig voor het maken van de verf en de eest, voor het leveren van de hitte, het licht en het vermogen, de lopende-banden, de motoren en alle andere dingen die een zagerij nodig heeft? Schoonmakers in de zagerij zijn mij voorganger? Jazeker, en ook de mensen die het beton hebben gestort voor de dam van een waterenergiecentrale van de Pacific Gas & Electric Company die de energie van de zagerij levert!
Vergeet niet de huidige en verre voorouders die hebben meegeholpen om zestig vrachtwagens vol met latjes door het hele land te vervoeren.
Zodra we in de potloodfabriek zijn -- $4,000,000 aan machinerie en vastgoed, allemaal kapitaal dat is vergaard door mijn zuinige en spaarzame ouders -- krijgt ieder latje acht groeven door een complexe machine, en daarna legt een andere machine lood in iedere tweede latje, past lijm toe en plaatst er een ander latje bovenop -- een soort loden boterham, als het ware. Zeven broers en ik zijn mechanisch uitgesneden uit deze hout-clinched boterham.
Mijn "lood" zelf -- wat helemaal geen lood bevat -- is complex. Het grafiet wordt gemijnd in Ceylon. Denk aan deze mijnwerkers, en aan hen die hun vele hulpmiddelen maken, en aan de makers van de papieren zakken waarin het grafiet wordt verscheept, en aan hen die de touwtjes maken die de zakken vastbinden, en aan hen die ze op schepen stoppen, en aan hen die de schepen maken. Zelfs de bewakers van de vuurtorens langs de route hebben bijgedragen aan mijn geboorte -- en de havenloodsen.
Het grafiet wordt gemengd met klei uit Mississippi waarin ammoniumhydroxide wordt gebruikt in het zuiveringsproces. Dan worden natmakende stoffen toegevoegd zoals met zwavel bewerkt kaarsvet -- dierlijke vetten die chemisch gereageerd hebben met zwavelzuur. Nadat ze door talloze machines zijn gegaan, verschijnt het mengsel als eindeloze uitwerpingen -- als uit een worstenmaler -- in de juiste maat gesneden, gedroogd, en gedurende enkele uren gebakken op 1050 graden Celsius. Om de sterkte en gladheid te verbeteren worden het lood dan behandeld met een heet mengsel met daarin candelillawas uit Mexico, parrafinewas, en gehydrogeneerde natuurlijk vetten.
Mijn ceder ontvang zes lagen lak. Ken jij alle ingrediënten van lak? Wie had gedacht dat de telers van ricinuszaden en de verfijners van ricinusolie er aan bijdragen? Want dat doen ze wel. Warempel, zelfs de processen waarmee de lak wordt omgezet in een mooi geel vereisen de vaardigheden van meer personen dan men kan tellen!
Bekijk het label. Dat is een laag die gevormd wordt door hitte toe te passen op koolstofpoeder gemengd met hars. Hoe maak je hars en vertel me, wat is koolstofpoeder?
Mijn stukje metaal -- de ring -- is van messing. Denk aan alle personen die zink en koper mijnen en die de vaardigheden hebben om glanzende messingplaten te maken uit deze natuurproducten. Die zwarte stroken op mijn ring zijn van zwart koper. Wat is zwart koper er hoe wordt het toegepast? Het complete verhaal waarom het midden van mijn ring geen zwarte nikkel heeft zou pagina's vereisen om uit te leggen.
Dan is er mijn mooiste aspect, door kenners op onelegante wijze de "gum" genoemd, het deel dat de mens gebruik om fouten te wissen die men met mij maakt. Een ingrediënt genaamd "factice" is datgene wat voor de gumwerking zorgt. Het is een rubberachtig product dat gemaakt wordt door koolzaadolie uit Indonesië te laten reageren met zwavelchloride. Rubber, in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt is alleen voor de binding. Dan zijn er nog vele vulcaniserende en reactieversnellende stoffen. De puimsteen komt uit Italië; en het pigment dat de "gom" zijn kleur geeft is cadmiumsulfide.
Niemand Weet
Zou iemand mijn eerdere opmerking dat niemand ter wereld weet hoe ik gemaakt moet worden in twijfel willen trekken?
Eigenlijk hebben miljoenen mensen bijgedragen aan mijn totstandkoming, en geen van hen weet meer dan zelfs een klein aantal anderen. Nu zou je kunnen zeggen dat ik te ver ga wanneer ik een koffieboon in Brazilië en voedseltelers ergens anders tot mijn schepping verbindt; dat dit een extreem standpunt is. Ik blijf bij mijn standpunt. Er is geen enkele persoon onder al deze miljoenen, waaronder de directeur van de potloodmaatschappij, die meer dan een klein, minuscuul deel in de kennis bijdraagt. Wat kennis betreft kennis is het enige verschil tussen de grafietmijnwerker in Ceylon en de houthakker in Oregon het soort kennis. Noch de mijnwerker nog de houthakker kan worden weggelaten, netzomin als de scheikundige in de fabriek en de arbeider in het petroleumveld dat kunnen worden -- aangezien parrafine een bijproduct van petroleum is.
Hier is een ongelooflijk feit: noch de arbeider in het olieveld, noch de scheikundige, noch de grafietmijnwerker of kleimijnwerker, noch iemand die schepen of treinen of vrachtwagens bestuurt of maakt, noch iemand die de machine bestuurt die de ribbel in mijn stukje metaal maakt, noch de directeur van het bedrijf verricht zijn arbeid omdat hij mij wil hebben. Elk van hen heeft een kleinere behoefte aan mij, dan bijvoorbeeld een kind op de basisschool. Inderdaad, er zullen sommigen in deze grote menigte zijn, die nooit een potlood gezien hebben, noch zouden weten hoe er eentje te gebruiken. Hun motivatie is iets anders dan ik. Misschien werkt het ongeveer als volgt: elk van deze miljoenen weet dat hij een heel klein beetje kennis kan ruilen voor de goederen en de diensten die hij nodig heeft of wil hebben. Ik hoef daar niet toe te behoren.
Geen Grote Planner
Er is een feit dat nog ongelooflijker is: de afwezigheid van een grote planner, van iemand die onder dwang deze ontelbare handelingen stuurt die mij in het leven roepen. Geen spoor van zo een persoon kan worden gevonden. In plaats daarvan vinden we de werking van de Onzichtbare Hand. Dit is het mysterie waarnaar ik eerder verwees.
Het wordt wel eens gezegd: "Alleen God kan een boom maken." Wie kan het daar niet mee eens zijn? Is het niet omdat we beseffen dat we er zelf geen zouden kunnen maken? Kunnen we zelfs een boom omschrijven? Dat kunnen we niet, behalve in de meest oppervlakkige termen. We kunnen bijvoorbeeld zeggen dat een bepaalde moleculaire configuratie zich manifesteert als een boom. Maar bestaat er een planner onder de mensen, die de voortdurende veranderingen die plaats vinden in het leven van een boom zou kunnen vastleggen, laat staan sturen? Zo een prestatie is volkomen ondenkbaar!
Ik, Potlood, ben een complexe combinatie van wonderen: een boom, zink, koper, grafiet, enzovoort. Maar bij deze wonderen die in de natuur te vinden zijn, is een nog ongelooflijker wonder toegevoegd: de configuratie van creatieve menselijke energieën -- miljoenen van kleine stukjes kennis die natuurlijk en spontaan samenwerken in antwoord op menselijke verlangens en behoeftes en in de volledige afwezigheid van een menselijke grote planner! Aangezien alleen God een boom kan maken, sta ik erop dat alleen God mij zou kunnen maken. De mens kan net zomin deze miljoen stukjes kennis sturen om mij tot leven te wekken, dan hij moleculen bij elkaar kan stoppen om een boom te maken.
Het bovenstaande is wat ik bedoelde toen ik schreef: "als je je bewust kunt worden van het wonder dat ik vertegenwoordig, dan kun je de vrijheid redden die de mensheid zo ongelukkig aan het verliezen is." Want als je beseft dat deze beetjes kennis zich natuurlijk, ja zelfs automatisch, rangschikken in creatieve en productieve patronen in antwoord op menselijke behoeftes en verlangens, in de afwezigheid van overheidsplanning of elke andere vorm van planning -- dan zul je een absoluut essentieel ingrediënt bezitten voor vrijheid: een vertrouwen in vrije mensen. Vrijheid is onmogelijk zonder dit vertrouwen.
| '[...]als je beseft dat deze beetjes kennis zich natuurlijk, ja zelfs automatisch, rangschikken in creatieve en productieve patronen in antwoord op menselijke behoeftes en verlangens, in de afwezigheid van overheidsplanning of elke andere vorm van planning -- dan zul je een absoluut essentieel ingrediënt bezitten voor vrijheid: een vertrouwen in vrije mensen.' |
Bewijzen genoeg
Als ik, Potlood, het enige voorwerp was dat zou kunnen aantonen wat mannen en vrouwen kunnen bereiken wanneer ze vrij zijn om te proberen, dan zouden degenen met weinig vertrouwen een redelijk standpunt hebben. Er is echter bewijs genoeg: het zit om ons heen en aan iedere hand. Het bezorgen van post is ontzettend simpel vergeleken met bijvoorbeeld het maken van een auto of een rekenmachine of een maaidorser of een freesbank of tientallen duizenden andere dingen. Bezorging? Wel, in dit gebied waar mensen vrij zijn geweest om te proberen, bezorgen ze de menselijke stem in minder dan één seconde: ze bezorgen een gebeurtenis visueel en in beweging naar het huis van iedere persoon op het moment dat de gebeurtenis plaatsvindt; ze bezorgen 150 passagiers van Seattle naar Baltimore in minder dan vier uur; ze bezorgen gas van Texas naar je eigen fornuis of kachel in New York voor ongelooflijk lage prijzen en zonder subsidies; ze bezorgen iedereen vier pond olie van de Perzische Golf naar onze oostelijke kust -- naar de andere kant van de wereld -- voor minder geld dan de overheid vraagt voor het leveren van een 28-gram brief naar de overkant van de straat!
De les die ik wil overbrengen is deze: laat alle creatieve energieën vrij. Sta simpelweg de maatschappij toe om zich te organiseren in harmonie met deze les. Laat het wettelijke orgaan van de maatschappij alle obstakels verwijderen zoveel als het kan. Laat alle creatieve kennis vrij om te vloeien. Heb vertrouwen dat vrije mannen en vrouwen gehoor zullen geven aan de Onzichtbare Hand. Dit vertrouwen zal worden bevestigd. Ik, Potlood, hoe simpel ik ook ben, biedt het wonder van mijn eigen bestaan aan als bewijs dat dit een praktisch vertrouwen is, net zo praktisch als de zon, de regen, een ceder boom, de goede aarde.
Leonard Read
 Leonard E. Read (1898-1983) richtte in 1946 de Foundation for Economic Education op en was tot zijn dood de president van de FEE. 'I, pencil' is zijn beroemdste essay, en het verscheen voor het eerst in het december 1958 nummer van The Freeman. |