Libertarisch manifest

Door Frank Karsten

29 september 2004

De desinteresse van burgers in de politiek is weer terug van weggeweest en dat heeft ongetwijfeld mede te maken met de nauwe marges waarin de debatten gevoerd worden. Tijd om de grenzen te doorbreken en het gehele spectrum aan politieke ideeën weer te geven. Libertariërs willen het debat openbreken en frisse oplossingen voor maatschappelijke problemen aandragen. De knuppel moet maar eens in het hoenderhok.

De problemen
Ons land heeft dringend behoefte aan een nieuw ideaal. Velen vinden dat er veel dingen mis zijn in Nederland, maar niet iedereen beseft de oorzaak van de problemen. De kwaliteit van het onderwijs holt achteruit, mensen gaan dood door wachtlijsten in de zorg, de files worden steeds langer, de criminaliteit rijst de pan uit, woningen zijn onbetaalbaar, spanningen tussen bevolkingsgroepen nemen toe, miljoenen leven van een uitkering en miljoenen anderen werken zich in het zweet om vervolgens de helft van hun verdiensten in de bodemloze put van een grijpgrage staat te zien verdwijnen. Als we naar al deze problemen kijken dan zien we een rode draad: de belangrijkste problemen treden daar op waar de overheid de meeste invloed heeft. Onderwijs, gezondheidszorg en woningbouw worden sterk gereguleerd en gesubsidieerd door de overheid. Daarnaast beheert de overheid het wegennet en de verzorgingsstaat en is verantwoordelijk voor onze veiligheid.

De overheid is niet de oplossing maar het probleem

Daarentegen werkt alles dat we grotendeels aan de markt overlaten uitstekend. Er zijn geen wachtlijsten voor levensmiddelen, kleding of vakantiereizen. Door privatisering is bellen naar het buitenland in veel gevallen tien keer zo goedkoop geworden. De enige privatiseringen die mislukken, zoals die van de NS, falen door het behoud van de monopoliepositie of een gebrek aan deregulering. Computers en elektronica worden steeds goedkoper, terwijl overheidsdiensten steeds meer kosten.

Ondanks dit spectaculaire falen van de overheid en dit spectaculaire succes van de vrije markt buitelen politici over elkaar heen om nog meer geld naar de problemen te gooien en nog “beter” te reguleren. Hoe meer de overheid doet hoe groter de problemen worden. De overheid is niet de oplossing, de overheid is het probleem.

Libertarisme

Milton Friedman

Het libertarisme is een filosofie waarbij niet de dwang van het collectief centraal staat, maar de vrijheid van het individu. Het libertarische idee van vrijheid is onderdeel van een lange traditie en baseert zich op filosofen als John Locke, Ayn Rand en Robert Nozick en economen als Nobelprijswinnaars Friedrich Hayek, Milton Friedman en James Buchanan. Het libertarisme wint wereldwijd steeds meer aan invloed en maakt met name via de vrije verspreiding van ideeën op het internet een enorme opgang. Het libertarisme gaat uit van het zelfbeschikkingsrecht: het recht van mensen om over hun eigen lichaam, geest en eigendom en de vruchten van hun arbeid te beschikken. Die vrijheid betekent dat individuen niet verplicht zijn zich op te offeren voor de wensen en grillen van het collectief, zoals dat bij het socialisme, het fascisme en de sociaal-democratie het geval is. Voor het libertarisme is vrijheid niet het recht op “gratis” werk, onderwijs, zorg, behuizing of wat dan ook, want al die rechten impliceren een plicht voor anderen om daarvoor op te draaien. Als iemand wordt gedwongen zich op te offeren voor een ander is dat geen vrijheid maar slavernij. Vrijheid betekent dat iedereen met zijn leven en eigendom mag doen wat hij wil, zolang hij niet beschikt over het leven of eigendom van een ander. Daarom wijzen wij alle wetten af die niet bedoeld zijn als verdediging tegen diefstal, fraude, mishandeling en andere vormen van geweld.

We vinden dat individuen en groepen het recht hebben naar eigen inzicht regels te stellen voor het gebruik van hun eigendom.

Het libertarisme zet zich in voor alle vrijheden die uit dit principe volgen. Zo zijn wij voor het recht op euthanasie, voor legalisering van drugs, voor vrijheid van meningsuiting en voor de vrijheid hoofddoekjes te dragen. Ook zijn wij voor het recht van mensen om in vrijheid samen te werken en handel te drijven, kortom voor de dynamiek van de vrije markt.

We vinden dat individuen en groepen het recht hebben naar eigen inzicht regels te stellen voor het gebruik van hun eigendom. Net zoals iedereen zelf mag weten wie hij in zijn huis binnen laat, mag bijvoorbeeld de eigenaar van een café ook zelf beslissen wie er naar binnen mag, of er wel of niet gerookt mag worden, wat de kledingvoorschriften zijn, et cetera. Omdat er duizenden verschillende café’s zijn blijft er voldoende keuzevrijheid voor iedereen om een café te bezoeken waar de regels hem bevallen. Als de overheid echter roken, drugsgebruik of wat dan ook verbiedt, dan geldt die wet voor het hele land, zodat de keuzevrijheid wegvalt.

Vrije associatie
De overheid verbiedt haar onderdanen te discrimineren, maar discrimineert er zelf lustig op los door het voortrekken van zogenaamde achterstandsgroepen. Het verbod op discriminatie is een inbreuk op het principe van vrije associatie - de vrijheid van mensen om zelf te beslissen met wie ze wel of niet willen omgaan. Maar de overheid gebiedt: Gij zult samenleven! Goedschiks of kwaadschiks. Het libertarisme gaat uit van vrijwilligheid, hetgeen betekent dat beide partijen moeten toestemmen in een transactie of relatie.

Mensen dwingen met elkaar om te gaan creëert juist haat en conflicten in plaats van dat het tolerantie en harmonie stimuleert.

Discriminatie is geen geweld. Het heeft niets te maken met het inslaan van winkelruiten, het in elkaar slaan van homo’s of het bedreigen van Joden. Mensen die dat doen moeten natuurlijk gestraft worden voor het plegen van geweld. Maar discriminatie is geen actie, het is het maken van (onterecht) onderscheid. Het is uiteraard onzinnig om niet met homo’s, Duitsers of wie dan ook te willen omgaan, maar het principe van vrijheid houdt nu juist in dat je je voorkeuren niet hoeft te verantwoorden. Je hoeft geen goede reden te hebben om iets niet te doen. Iedereen heeft het recht om te doen wat hij wil zolang hij geen geweld gebruikt. Als je werkelijk in vrijheid gelooft, dan hoor je ook het recht van mensen te verdedigen om dingen te doen of te laten waar je het niet mee eens bent. Net zoals vrijheid van meningsuiting betekent dat mensen meningen mogen uiten die je vreselijk vindt.

Maar hoewel discriminatie geen geweld is, en dus toegestaan dient te zijn, is juist de anti-discriminatiewetgeving een vorm van geweld. Ze dwingt namelijk mensen met anderen om te gaan tegen hun wil. Moeten we dan ook maar oude dames dwingen steegjes in te gaan waar hangjongeren samenscholen? Moeten we discotheken dwingen ook niet-hippe mensen toe te laten? Moeten we mensen dwingen liefdesrelaties aan te gaan met mensen die zij onaantrekkelijk vinden? Mensen dwingen met elkaar om te gaan creëert juist haat en conflicten in plaats van dat het tolerantie en harmonie stimuleert.

De verzorgingsstaat
Wie zich het lot van de zwakkeren in de samenleving aantrekt, zou willen dat hun aantal afneemt. Maar de verzorgingsstaat doet precies het omgekeerde. De verzorgingsstaat produceert juist hulpbehoevenden. Hij ontmoedigt zelfredzaamheid, stimuleert onverantwoordelijkheid, breekt familiebanden af en erodeert de natuurlijke neiging tot gemeenschapszin. Ben je lui, asociaal, onverantwoordelijk of onbetrouwbaar? Geen probleem, zegt de overheid, hier heb je geld, zorg en begeleiding. En daar komt nog bij dat werkgevers slechte werknemers moeilijk kunnen ontslaan, scholen agressieve leerlingen moeilijk van school kunnen sturen en luidruchtige asociale huurders hun huis vrijwel niet kunnen worden uitgezet. Die onvrijheid stimuleert onverantwoordelijk gedrag.

De instanties van de verzorgingsstaat zijn gebaat bij een groeiend aantal hulpbehoevenden, net zoals een autoreparateur graag ziet dat auto’s mankementen vertonen. Dat moet ze niet aangerekend worden, want het is een logisch gevolg van het eigenbelang. Het verschil tussen staat en garage is echter essentieel. De staat kan rekenen op gegarandeerde klandizie via zijn verplichte verzekeringen, terwijl de garagehouder concurrentie ervaart en het moet hebben van mensen die vrijwillig binnenstappen. Waar beide organisaties in principe dezelfde prikkel van het eigenbelang ervaren zal de één zijn klanten slecht behandelen en de ander goed. Vrijheid van contract moedigt dus een betere moraal aan.

Alleen vrijwillige hulp heeft de stimulans in zich om een einde te maken aan de hulpbehoevendheid

De verzorgingsstaat is asociaal, omdat hij iedereen dwingt zich op te offeren voor anderen. Gedwongen solidariteit is geen solidariteit. Bovendien geeft de huidige sociale zekerheid geen echte zekerheid, want de overheid kan op elk moment de hoogtes en voorwaarden van haar uitkeringen aanpassen. Daarentegen zijn particuliere verzekeringsorganisaties verplicht zich te houden aan hun contracten. In combinatie met vakbonden, wijkverenigingen en charitatieve instellingen kunnen zij een sociaal vangnet verzorgen. Alleen vrijwillige hulp heeft de stimulans in zich om een einde te maken aan de hulpbehoevendheid. Daar is namelijk ook de hulpverlener bij gebaat. Vrijwillige hulp kijkt naar wat mensen nog kunnen en tracht de hulpverlening tijdelijk te houden. Het wil een hengel bieden waar de overheid een vis geeft, zodat mensen zich nuttig kunnen maken voor zichzelf en de samenleving.

Vrije markt
De overheid is de enige organisatie in de samenleving die haar middelen legaal met dwang verkrijgt in plaats van door productie en verkoop van goederen en diensten. Dat de overheid andermans geld uitgeeft is niet alleen moreel verkeerd, praktisch gezien is het een ramp. Als u uw zuurverdiende geld uitgeeft probeert u de beste kwaliteit en laagste prijs te krijgen. Wie echter andermans geld besteedt zal veel minder letten op kwaliteit en prijs. Dat de overheidsuitgaven gedurende de 20ste eeuw zijn gestegen van 10% naar zo’n 50% van het bruto binnenlands product mag dan ook geen verbazing wekken. Dat juist die sectoren waar de overheid de zaak beheert een steeds lagere kwaliteit bieden tegen een steeds hogere prijs is zo eenvoudig te verklaren.

De vrije markt is de beste manier voor de creatie van welvaart en daarmee ook welzijn. Niemand wil dat de overheid, zoals in het voormalige Oostblok, krakkemikkige milieuvervuilende Trabantjes voor ons maakt, met ook nog eens tien jaar levertijd. Waarom blijven we dan wel volharden in de gedachte dat de overheid een grote monopolistische rol moet spelen in zaken als onderwijs, zorg en veiligheid? Juist de dynamiek van de vrije markt creëert de zekerheid die de overheid belooft, maar niet levert. De vrije arbeidsmarkt in Hong Kong zorgde er bijvoorbeeld voor dat de werkloosheid decennialang rond de 2% schommelde. Een vrije markt biedt vooral aan de zwakkeren extra kansen om zelf inkomen te verwerven en zich te ontplooien.

Uit onderzoeken blijkt consequent dat landen met de meeste economische vrijheid verreweg de grootste welvaart, de minste armoede, de hoogste economische groei, de hoogste levensverwachting en zelfs de minste inkomensongelijkheid hebben. De overheid is geen Robin Hood die de rijken besteelt en het geld aan de armen geeft. In werkelijkheid steelt de staat van zowel arm als rijk en houdt daarmee een gigantisch en inefficiënt bureaucratisch systeem in stand. Vervolgens krijgen zowel arme als rijke mensen er iets voor terug in de vorm van uitkeringen en subsidies, maar dat staat in geen verhouding tot de enorme kosten.

Democratie
Als rechtvaardiging voor overheidsdwang wordt meestal een beroep gedaan op het fenomeen democratie. ‘Dat hebben we nu eenmaal met elkaar afgesproken.’ Maar democratie is geen rechtvaardiging voor dwang. Als twee dieven besluiten iemand te bestelen, is dat nog steeds diefstal, ook al zijn de dieven in de meerderheid. En als 9 miljoen Nederlanders besluiten de andere 7 miljoen Nederlanders te bestelen is dat ook nog steeds diefstal, ook al is de eerste groep in de meerderheid. Moord blijft moord, ook al is het de wens van de meerderheid. Het is de aard van een wet die maakt of die wet rechtvaardig is, niet de manier waarop de wet tot stand is gekomen. Naarmate het aantal mensen in een democratie stijgt wordt de neiging om alles “op de staatsrekening” te zetten groter. Belangengroepen proberen wetten die hun bevoordelen door te drukken onder het mom van het algemeen belang.

Ayn Rand

Nu Europa moet en daarmee de democratie in grootte ongeveer vertwintigvoudigt, wordt het steeds meer mensen duidelijk dat democratie slechter werkt naarmate deze in omvang toeneemt. Hoe moreel politici ook zijn en hoe goed men ook luistert, het is onmogelijk om voor 300 miljoen mensen tot goede beslissingen te komen, omdat ze nooit aangepast kunnen zijn aan de wensen van individuen en groepen of aan lokale situaties. Hoe kun je de juiste beslissing nemen als 49 van de 100 buspassagiers naar Groningen willen en 51 naar Maastricht? De enige logische oplossing is om twee bussen te nemen. Hoe groter het gebied waarin democratie wordt toegepast, hoe meer het mensen tegen elkaar opzet. One size fits all past niemand echt goed.

Democratische besluitvorming is het recht van de sterkste, waarbij sterkte wordt gerelateerd aan het aantal stemmen. In een vrije samenleving geldt niet het recht van de sterkste, maar het recht op zelfbeschikking - een sterk, intelligent of rijk persoon verwerft niet opeens meer rechten en mag de bezittingen van anderen niet opeisen. Libertariërs geloven niet in democratie. Maar zolang er een overheid is, geven ook libertariërs de voorkeur aan democratie boven dictatuur. Vrijheid blijft echter het ideaal: iedereen mag over zichzelf beslissen. Democratie is het omgekeerde: iedereen mag meebeslissen over iedereen. Daarom streven wij ernaar om de overheid zo klein en lokaal mogelijk te maken, om de schadelijke kanten van democratie te minimaliseren.

Het vrijheidsideaal

One size fits all past niemand echt goed.

Zowel conservatieven als progressieven mogen graag spreken over tolerantie en diversiteit. De progressieven van de jaren zestig lieten zich voorstaan op hun anti-autoritaire inslag. Vervolgens creëerden ze een autoritaire maatschappij waar de overheid steeds meer te zeggen heeft over een ieders leven en inkomen. Maar het is juist het libertarisme dat werkelijk anti-autoritair is en staat voor tolerantie en diversiteit. Het libertarisme is de enige politieke ideologie die niet gelooft in een gemeenschappelijk doel dat we allemaal moeten nastreven. Het wil een ieder vrij laten om zijn eigen doelen na te streven en verzet zich tegen de maakbare samenleving. In een libertarische samenleving staat het bijvoorbeeld ook socialisten en conservatieven vrij om met elkaar een gemeenschap op te zetten, zolang ze niemand dwingen mee te doen.

Het libertarisme is de enige politieke ideologie die niet gelooft in een gemeenschappelijk doel dat we allemaal moeten nastreven.

Het libertarisme biedt een raamwerk om de huidige maatschappelijke problemen te begrijpen en een oplossing in de vorm van het vrijheidsideaal. De puurste libertariërs streven naar 0% belasting, 100% persoonlijke vrijheid en 100% economische vrijheid. Sommige libertariërs zien nog een taak voor de overheid op het gebied van politie, rechtspraak en leger. Andere libertariërs geloven dat we ook die zaken kunnen privatiseren. Maar we zijn ook realistisch. We begrijpen dat niet iedereen het erover eens zal zijn hoever de vrijheid moet gaan en hoe klein de ideale overheid is. Maar een radicaal ideaal is belangrijk, omdat het vrijheidslievende mensen een leidraad geeft voor de richting die we op willen. Libertariërs verwelkomen elke stap op weg naar meer vrijheid en minder overheid. Wij geloven niet in een utopie of een perfecte wereld. We streven wel naar een wereld die vrijer, welvarender, vreedzamer en socialer is.

Er is een stille revolutie gaande. Grote delen van de wereld bewegen zich richting vrijheid. Vrijheid werkt. Zelfs voormalige communistische landen, zoals Rusland, China, Hongarije en Estland, voeren meer en meer de vrije markt in en bieden hun burgers een steeds beter leven. De sociaal-democratie heeft gefaald omdat het niet past bij de menselijke aard en de economische realiteit. Het libertarisme neemt echter de menselijke maat als fundament. Elke vrijwillig aangegane relatie of transactie is voordelig voor beide partijen. Daarbij bevordert het eigenbelang het maatschappelijke belang. Nederland was tijdens de Gouden Eeuw het lichtend voorbeeld van vrijheid in de wereld. Die hang naar vrijheid ligt nog steeds diep in ons verankerd. Het libertarisme heeft de logica, de cijfers en de moraal aan zijn zijde. Op termijn kunnen wij niet verliezen.

Frank Karsten
Stichting MeerVrijheid.nl

Gerelateerde link:
- Pamela Hemelrijk: Anti-socialistisch manifest