6 september 2004
Links Nederland heeft decennialang het monopolie op het opinieklimaat gehad, maar nu maakt een rechtse kerk zich op om het debat te domineren. Beide politieke stromingen reageren helaas te veel op elkaars zwakke punten in plaats van dat ze een duidelijke visie op maatschappelijke problemen formuleren.
Links pleit grosso modo voor persoonlijke vrijheden en tegen economische vrijheden. Mensen krijgen de vrijheid om hun leven op eigen wijze in te delen. Hierbij valt onder meer te denken aan de verlossing van beknellende religieuze banden en aan het toestaan van abortus, euthanasie en drugsgebruik. Links is niet voor economische vrijheid, maar voor gelijkheid. Om vrij te zijn, zo is de linkse redenering, is het nodig dat inkomens worden herverdeeld en dat uitkeringen hoog zijn en gelijke tred houden met de groeiende welvaart.
We staan nu aan het begin van een tijd die wordt gedomineerd door de rechtse politieke visie. Rechts pleit grofweg voor economische vrijheden en tegen persoonlijke vrijheden. De 'verderfelijke' gevolgen van te ver doorgeschoten persoonlijke vrijheid dienen te worden bestreden. Moraliseren en het normen- en waardendebat zijn de eerste pogingen hiertoe. Alsof de sociale revolutie van de jaren zestig niet heeft bestaan, wordt een verstikkende deken over Nederland gelegd. Economische vrijheid daarentegen wordt door rechts gestimuleerd: ondernemerschap, lage belasting, lage uitkeringen, privatisering.
Voor beide visies is iets te zeggen. Zowel links als rechts biedt interessante oplossingen voor maatschappelijke problemen: links de persoonlijke vrijheden en rechts de economische. Politieke partijen neigen ernaar om slechts oplossingen voor symptomen te formuleren. Ze verwarren de symptomen van het probleem met het probleem zelf. Hierdoor wordt het echte probleem niet opgelost.
Het niet-onderkennen van het werkelijke probleem leidt tot een bijna wanhopige reguleringsdrang, omdat niets lijkt te werken. Falend overheidsingrijpen wordt als het ware beloond met nog meer overheidsingrijpen. In de loop der tijd hebben we dan ook een sterke toename van overheidsdiensten, overheidsbegroting, overheidspersoneel en van wet- en regelgeving gezien. Want zowel de relatieve als de absolute omvang van de overheid neemt nog steeds toe.
Het échte probleem is dat noch links noch rechts de eigendomsrechten van individuen volledig respecteert. Volgens het klassiek-liberalisme heeft de mens recht op zijn eigen lichaam en op de vruchten van zijn arbeid. Dat brengt zowel de persoonlijke vrijheden van links als de economische vrijheden van rechts met zich mee. Het recht op het eigen lichaam impliceert het recht op abortus, euthanasie, drugsgebruik, terwijl het recht op de vruchten van de eigen arbeid het recht impliceert op lage belastingen, vrij ondernemerschap. Dit houdt in dat de overheid maar op een beperkt terrein taken heeft.
Het opbouwen en onderhouden van een verzorgingsstaat behoort daar niet toe. Veel mensen beweren dat dit tot gevolg heeft dat minder bedeelden tussen de wal en het schip raken. Maar het is de vraag of de verzorgingsstaat de armen wel helpt, want in het algemeen worden die er alleen maar arm door gehouden en neemt hun afhankelijkheid van de overheid juist toe. Private initiatieven kunnen wellicht beter inspelen op de behoeftes van de minder bedeelden. En je kunt ook vraagtekens zetten bij de rechtvaardigheid van gedwongen inkomensherverdeling.
Klassiek-liberalen zien een veel wezenlijker tegenstelling dan die tussen links en rechts: die tussen dwang en vrijheid. Dat deze tegenstelling niet wordt opgemerkt komt doordat een consequente visie op eigendomsrecht ontbreekt. Links en rechts hebben met elkaar gemeen dat ze een deel van het leven van de mens dwingend willen invullen: links wil de economische vrijheid inperken, rechts de sociale. En juist deze dwang, onvrijheid, is het probleem. Want hoe kunnen mensen in vrijheid leven in een samenleving die op dwang is gebaseerd?
De huidige problemen komen grotendeels voort uit goed bedoeld, maar slecht uitgepakt overheidsingrijpen. De overheid moet terug naar haar kerntaken: politie, defensie en justitie -en daarmee naar minder dwang en meer vrijheid. Het wordt tijd dat een debat wordt gevoerd over de legitimiteit, wenselijkheid en werkbaarheid van overheidsingrijpen buiten deze kerntaken.
Sander Boon en René van Wissen
Dit artikel verscheen op vrijdag 13 augusts 2004 op de Podium-pagina van Trouw.
Gerelateerde link:
- 's Werelds Kleinste Politieke Quiz
René van Wissen (1973) is jurist. Hij studeerde civiel recht in Leiden.
Hij is voorzitter van de Frédéric Bastiat Stichting, een onafhankelijke klassiek-liberale/libertarische denktank.