Goddank, het gaat slechter!

Door Frank Karsten

8 december 2003

Gelukkig maar. De criminaliteit is de afgelopen veertig jaren ongeveer vertienvoudigd, de werkloosheid stijgt, onderwijs vermindert in kwaliteit en de zorg is almaar duurder geworden terwijl wachtlijsten niet verkleinen. Alle reden tot blijdschap dus.

Waarom? Omdat het momenteel blijkbaar te goed gaat voor mensen om in te zien waar problemen door ontstaan. Als je half socialistisch bent en half kapitalistisch, zoals in Nederland, beweren de socialisten dat de problemen voortkomen uit een gebrek aan socialisme en de kapitalisten (Meervrijheid) aan een tekort aan economische, politieke en individuele vrijheid (kapitalisme, libertarisme).

Ten tijde van de Russische Revolutie voorspelde de econoom Ludwig Von Mises al dat het communisme geen stand kon houden. Hij hoefde er niet heen om te kunnen beredeneren dat een dwangmatig systeem zonder werkend prijsmechanisme vroeg of laat zou moeten falen. Helaas voor hem en de slachtoffers van het communisme duurde het tot na zijn dood voordat hij gelijk kreeg en het Oostblok uiteen viel. En dertig jaar geleden kon je op basis van logica en kennis van de menselijke aard voorspellen dat de verzorgingsstaat niet houdbaar zou zijn. Als je er toen kritiek op uitte werd je uitgelachen en /of voor asociaal uitgemaakt. Inmiddels is de crisis in die sector zodanig groot dat menig burger begint te begrijpen dat er een probleem in het systeem zit en niet slechts in de uitvoering (hoewel men nog niet begrijpt dat juist de verzorgingsstaat voor steeds meer zwakkeren zorgt).

Mensen laten zich in het algemeen niet overtuigen door argumenten, als ze al geinteresseerd zijn in oorzaken en gevolg.

Politici spelen handig in op het gebrek aan interesse, kennis en denkvermogen bij kiezers. Socialisten hebben daarbij ongeveer de makkelijkste positie. Zij beloven hogere uitgaven maar geen belastingen (en die horen er toch echt bij). Menigeen lijkt te geloven dat de overheid inderdaad welvaart kan scheppen uit het niets. Dat de overheid een geheime onuitputtelijke bron heeft aangeboord. Menig burger (kiezer) wil zich liever niet verdiepen in politiek en economie en is een eenvoudige prooi voor mooipraterij en financiele beloften.

Mensen laten zich dus overtuigen door mooie beloften, maar de kwalijke gevolgen die zijn minstens zo overtuigend. Ervaringen overtuigen, met name wanneer ze zelf die ervaringen delen en minder wanneer ze ervaringen zien bij anderen; een klap op het eigen hoofd geeft veel meer inzicht in pijn dan het aanschouwen van een dreun op andermans hoofd. Voor de overtuiging van ongeinteresseerden is het dus van belang dat die mensen ingrijpende en duidelijke ervaringen meemaken. Ervaringen die voortkomen uit het consequent volgen van een lijn of ideologie. Dan pas wordt het na verloop van tijd duidelijk of een richting juist is of niet. Alleen als het heel slecht gaat zijn veel mensen bereid na te denken in andere richtingen en wil men drastische meningen overwegen. Grote problemen leiden vaak tot leermomenten. Het is niet voor niets dat het Japanse teken voor crisis wordt gevormd door de tekens "gevaar" en "kans".

De Sowjet-Unie hield 70 jaar lang de lijn van onvrijheid, dwang en terreur vast. Totdat het systeem van ellende uit elkaar viel. Menig burger aldaar en in het Westen was nadien wel overtuigd dat het communisme geen heil bracht. En met het ineenstorten van het oostblok verstomden de progressieve stemmen in het Westen ten aanzien van de merites van het socialisme grotendeels. Het was duidelijk, we konden communisme als succesvol systeem uit ons lijstje politieke en economische systemen wegstrepen.

Het totalitaire communisme zoals dat gebezigd werd in de Sowjet-Unie mag dan inmiddels voor menigeen een kwalijke ideologie zijn, diezelfde mensen dwepen met het socialisme en de sociaal-democratie. Stel nu dat we in de sociaal-democratische landen in West-Europa zo blijven doormodderen als de afgelopen 40 jaar. Het mooie daarvan is weliswaar dat het dan ook niet veel slechter zal gaan. Maar het nadeel is tevens dat het niet veel beter zal gaan. De regeringen sturen steeds weer voldoende bij om te blijven doormodderen. En voor burgers doen zich weinig echte leermomenten voor.

De Amerikaanse econoom Milton Friedman zei hier twintig jaar geleden al over: "Er heerst een enorme inertie - een tirannie van de status quo - in particuliere en met name overheidregelingen. Alleen een daadwerkelijke of vermeende crisis brengt werkelijk verandering. Als die crisis komt dan zijn de genomen maatregelen afhankelijk van de ideeen die voorhanden zijn. Ik geloof dat dat onze voornaamste functie is: om alternatieven te ontwikkelen voor bestaand beleid, om ze levend en beschikbaar te houden totdat wat eens politiek onmogelijk was politiek onafwendbaar wordt." (Voorwoord van Capitalism and Freedom, editie 1982).

Soms moet het dus slechter gaan om beter te worden. Wat niet wegneemt dat het wachten op een doorbraak vaak erg lang kan duren.

Frank Karsten

Gerelateerde link:
- Cor Stoker: Er is niet aan de hand... (MP3 geluidsfragment)