Politie, Justitie en Defensie in een staatloze samenleving

Door Aschwin de Wolf

15 juli 2003

Een van de argumenten voor het bestaan van een staat is dat sommige zaken, zoals politie, defensie en justitie wegens hun aard niet aan de markt kunnen worden overgelaten. In deze korte verkenning worden een aantal van deze argumenten onderzocht.

Politie, een overheidstaak?

Politie
De eerste veronderstelling omtrent politie en de dienst die zij levert (bescherming) is dat het hier gaat om een lumpsum-product. Het product (of de dienst) 'bescherming' bestaat echter als eerste uit een aantal onderdelen zoals fysieke beveiliging (denk aan sloten, alarmsystemen), bewaking, het gebruik van geweld tegen agressoren etc. In de tweede plaats kunnen deze producten weer in verschillende gradaties worden aangeboden al naar gelang de wensen en het risicoprofiel van de afnemer. In sommige van die onderdelen wordt ook nu al met veel succes door de markt voorzien.[1] Het aanbieden van het product 'beveiliging' en van het product 'politie' in het bijzonder zou hierom uitstekend een marktactiviteit kunnen zijn. Deze visie is al in de 19e eeuw neergelegd door de Belgische econoom Gustave de Molinari in diens The Production of Security. Er zijn echter een aantal bezwaren tegen een markt voor politie.

Op een vrije markt voor politie wordt gevreesd dat de politie 'het recht' naar eigen hand zullen zetten en geweld jegens burgers gebruiken voor eigen gewin. Dit is een risico, maar dit risico is juist groter wanneer de overheid een monopolie op een dergelijke dienst afdwingt in een maatschappij die wél een overheid heeft. Immers, nieuwe toetreders kunnen niet concurreren met een (potentiële) agressieve 'aanbieder' van politie. Hierdoor is er geen prikkel voor de monopolist (in de traditionele betekenis van het woord) om zijn diensten te verbeteren. Sterker nog, een dergelijke monopolist kan dit monopolie op geweld zonder enorme risico's gebruiken voor andere doeleinden (zoals belastingheffing en regulering). In een vrije markt ligt het voor de hand dat verzekeraars een groot belang hebben bij een zeer lage criminaliteit en sommigen van hen zullen daarom tot de markt van preventie toetreden. Omdat een verzekeraar het liefst zo weinig mogelijk wil uitkeren zal hij tevens actief worden op de markt van het opsporen van gestolen goederen. In tegenstelling tot de staat heeft de verzekeraar een direct belang bij het traceren van de gestolen goederen en het beschermen hiervan.

Een ander bezwaar tegen private politie is dat de diensten voor iedereen beschikbaar zouden moeten zijn en niet alleen voor degenen die ze kunnen betalen en dat dit bij private politie niet het geval zou zijn. Dit argument kan door haar normatieve karakter echter nimmer een onderdeel zijn van een wetenschappelijke theorie over marktfalen, net zo min als dit het geval is bij de productie van brood of televisies. Er zijn echter tevens een aantal praktische tegenwerpingen mogelijk. In de huidige situatie wordt ook niemand ontzien als het gaat om het bijdragen aan dergelijke diensten (in de vorm van belastingen). De verwachting is dat de prijzen in een vrije markt juist zullen dalen als gevolg van de concurrentie en door het vervallen van het redistributieve aspect van de huidige staatsvoorziening van politie niemand langer hoeft mee te betalen voor iemand die meer diensten wenst. Verder zal, aldus Murray Rothbard, private politie die zich eerst vergewist of een potentieel slachtoffer wel 'lid' is van de bewuste beschermingsorganisatie of verzekeringsmaatschappij zich snel uit de markt prijzen. Als iemand op straat wordt aangevallen zal een beschermingsorganisatie die dit opmerkt deze persoon waarschijnlijk te hulp schieten en deze later de rekening sturen. Opgemerkt zij dat beschermingsorganisaties (zeker als het verzekeringsmaatschappijen zijn) een direct financieel belang hebben bij het voorkómen van criminaliteit

Als laatste wordt vaak op het bezwaar gewezen dat particuliere politieorganisaties gewelddadig met elkaar in conflict kunnen komen en dat daarom een monopolie op geweld gewenst is. Aangezien geweld een nogal kostbare en doorgaans gevaarlijke wijze van conflictoplossing is ligt het niet voor de hand dat de kans dat een dergelijk scenario zich voordoet. Een andere optie om geweld als gevolg van conflicten bij voorbaat uit te sluiten is het sluiten van contracten tussen concurrenten over procedures in geval van conflict. Ook kunnen zij vooraf een onpartijdige arbiter aanwijzen die een uitspraak doet in dergelijke conflicten. Maar ook hier is de vraag 'Wanneer is het risico op machts- en geweldsmisbruik groter: bij een monopolie of in een concurrerende omgeving?' van belang.

Justitie
Rechtspraak is een andere dienst waarvan doorgaans wordt aangenomen dat alleen de staat er via een monopolie in kan voorzien. De enorme groei van private arbitrage geeft echter aan dat het beslechten van conflicten ook via de markt en door concurrerende organisaties kan plaatsvinden. Een tegenwerping zou kunnen zijn dat de uitkomsten van private arbitrage altijd moeten kunnen worden bekrachtigd door een rechter. Echter, de ontwikkeling van private arbitrage was al zeer fors en succesvol voordat de uitkomsten hiervan juridisch bindend waren. De reden hiervoor is dat een gemeenschap ook andere middelen ter beschikking stonden zoals een boycot en uitsluiting (van verdere private transacties), die vaak net zo effectief of zelfs effectiever waren.

Een ander probleem is hoe in een maatschappij waar rechtspraak op de vrije markt wordt aangeboden criminelen kunnen worden aangehouden en veroordeeld. Wat bijvoorbeeld als een veroordeelde het vonnis niet accepteert en de veroordeling aanvecht bij een andere private rechtbank? In dit geval kunnen de rechtbanken onderling een derde rechtbank aanwijzen die een bindende beslissing neemt. Zijn we dan niet terug bij de staat? Niet noodzakelijkerwijs, omdat de derde rechtbank waarop beroep wordt gedaan niet altijd dezelfde behoeft te zijn. In het geval van een blijvend conflict is het niet erg waarschijnlijk dat private rechtbanken een gewelddadig conflict met elkaar zullen aangaan, omdat dit erg duur is en tot het verlies van een groot aantal klanten kan leiden. Maar wat als op een gegeven moment alle mogelijkheden tot een herziening van het vonnis zijn gebruikt en de veroordeelde zich nog steeds verzet tegen het vonnis? In dit geval is er echter geen verschil met de huidige situatie omdat ook daar de mogelijkheden tot beroep beperkt zijn en in laatste instantie het vonnis tegen de wil van de veroordeelde wordt voltrokken.

Defensie
Het laatste en wellicht meest problematische aspect van het aanbieden van 'beveiliging' op de markt is defensie. Hoe kunnen mensen binnen een bepaald geografisch gebied zich verdedigen tegen een agressor van buitenaf zonder een staatsleger? Historisch populaire initiatieven zijn volksmilities en guerrilla's. Diverse auteurs, zoals Murray Rothbard, Hans-Hermann Hoppe en David Friedman hebben er tevens op gewezen dat in een staatloze samenleving (waar dus bovenstaande diensten via de markt worden aangeboden) een potentiële agressor nimmer een overwinning kan claimen, omdat in een dergelijke samenleving een oorlog niet kan worden gewonnen door de 'regering' over te nemen. Zolang individuen blijven ageren tegen de aanwezigheid van de nieuwe agressor kan een dergelijk gebied niet als veroverd worden beschouwd. Een andere veronderstelling is dat het een realistisch scenario is dat een deel van de wereld zich ontwikkelt tot een vrije markt samenleving en een ander deel van de wereld tot expansieve agressieve staten. Rothbard betwijfelt dit:
  "The…question mixes two levels of discourse. It assumes, not that libertarianism has been established everywhere throughout the globe, but that for some reason it has been established only in America and nowhere else. But why assume this ? Why not first assume that is has been established everywhere and see whether we like it ?"

Beide scenario's zijn mogelijk. Tegen het standpunt van Rothbard valt in te brengen dat het, als gevolg van etnische- en cultuurverschillen, zeer goed mogelijk is dat er in een staatloze wereld zowel relatief vreedzame als agressieve gemeenschappen kunnen bestaan. Vóór het standpunt van Rothbard kan worden gesteld dat de mondialisering en onderlinge afhankelijkheid van gebieden, als gevolg van vrijhandel en wederzijdse cultuurbeïnvloeding, het pessimistische scenario aan kracht inboet. Een ander argument is dat oorlogen die ontstaan als het gevolg van wrok over binnenlandse inmenging en 'humanitaire interventies' voor (staatloze) vrije-marktgebieden tot het verleden behoren. Een oorlog als gevolg van agressie van een vrije-marktgebied is dan ook zeer onwaarschijnlijk. De dreiging van staten die agressie en geografische expansie als een positieve waarde zien blijft echter reëel.

Wat in de voorgaande overwegingen over de noodzaak tot monopolies op het gebied van politie, justitie en defensie uitdrukkelijk niet is betoogd is dat er een wetenschappelijke onderbouwing kan worden gegeven aan het leerstuk dat al deze diensten op de vrije markt dienen te worden aangeboden. Wat wel kan worden gesteld is dat de aard van de producten zich er in principe niet tegen verzet ze op de markt aan te bieden. Verder is het vermeldenswaardig dat zelf in het geval van een overheidsmonopolie op politie, justitie en defensie het mogelijk is die taken in grote mate uit te besteden en delen ervan te privatiseren.

Deze korte bespiegelingen zijn uiteraard een zeer beknopte verkenning van dit gebied. De theorievorming hieromtrent is nog in een zeer pril stadium maar is sinds de laatste 25 jaar van de vorige ( 20e) eeuw sterk groeiende. Veel van dergelijk onderzoek wordt gedaan in de traditie van de zogenaamde Oostenrijkse School maar ook de zogeheten Chicago School-, de 'public choice' en 'law and economics'-benaderingen zijn hierin sterk vertegenwoordigd.[2]

Eveneens onbesproken zijn de diverse collectieve keuze en speltheoretische dillemma's die de private voorziening van publieke goederen mogelijkerwijs met zich mee kunnen brengen. Als de lezer hierin verder geïnteresseerd is, gelieve de literatuur in de voetnoot te raadplegen.[3]

[1] Zie Bruce Benson, "To Serve and Protect: Privatization and Community in Criminal Justice".

[2] Zie onder andere: Murray Rotbard, "For a New Liberty", Murray Rothbard, "Power and Market", David Friedman, "The Machinery of Freedom", David Friedman, "Law's Order", Linda and Morris Tannehill, "The Market for Liberty", Bruce Benson, "The Enterprise of Law: Justice without the State", Bruce Benson, "To Serve and Protect: Privatization and Community in Criminal Justice", Randy Barnett, "The Structure of Liberty", Hans-Hermann Hoppe, "The Private Production of Defense".

[3] Zie onder andere: Tyler Cowen, "The Theory of Market Failure; a Critical Examination",
Anthony de Jasay "Social Contract, Free ride: A Study of the Public Goods Problem", David Schmidtz, "The Limits of Government".

Aschwin de Wolf.

Aschwin de Wolf is webmaster van Against Politics, een theoretische anarchistische / transhumanistische website.

Gerelateerde links:
- Gustave de Molinari - The Production of Security (pdf)
- Benjamin R. Tucker - The Bill for Justice: Who Should Pay It?
- Hans-Hermann Hoppe - Fallacies of the Public Goods Theory and the Production of Security (pdf)
- David Friedman - Anarchy and Efficient Law
- Bryan Caplan - The Economics of Non-State Legal Systems (pdf)
- Op Meervrijheid: David Friedman over private rechtspraak