God in de Europese grondwet?

Door René van Wissen

9 juni 2003

Begin juni 2003 verscheen het bericht dat het Vaticaan vindt dat God een plaats moet krijgen in de Europese grondwet. Het verbaasde het Vaticaan dat er in de concepttekst van deze grondwet geen enkele verwijzing naar God was opgenomen. Het is echter de vraag of dat zo goed zou zijn.

Ten eerste, een grondwet is (of althans dat zou het moeten zijn) een document dat een raamwerk biedt voor orde in een maatschappij. Ze noemt onder meer de rechten van de burgers jegens de overheid. Zo geeft ze de grenzen aan van een staatsvrije sfeer, waarin overheidsinmenging niet is toegestaan. Het is van belang dat een grondwet zaken bevat die breed gedragen worden, want de enige pijler voor de legitimiteit van de overheid in het algemeen en van de grondwet in het bijzonder is de al dan niet stilzwijgende instemming van de onderdanen - oftewel de opvatting dat de overheid goed is. En gezien de toenemende secularisering kunnen zeer veel mensen zich waarschijnlijk niet herkennen in verwijzingen naar God in de genoemde grondwet.

Ten tweede, de meeste normen en waarden uit de bijbel zijn ook in seculiere bronnen te vinden. Zo zijn er grote parallellen tussen de humanistische (Grieks-Romeinse) traditie en het christendom. Sterker nog, de twee grootste denkers van het christendom (Augustinus en Thomas van Aquino) baséren zich op de Grieken (respectievelijk op Plato en op Aristoteles). Het belangrijkste verschillen tussen de humanistische traditie en het christendom betreffen de 'laatste dingen' (de Dag des Oordeels, het hiernamaals, et cetera). Maar die zaken hoeven niet in een grondwet te staan, omdat een grondwet zich met het leven op aarde (het hiernúmaals) bezighoudt.

Ten derde is het de vraag waarom die verwijzing naar God nodig is. Een grondwet regelt concrete, praktische zaken. Daarin lijkt geen plaats voor iets wat speculatief is. Een beroep op God is uiteindelijk "unsubstantiable"- het is niet te onderbouwen.

Ten vierde, en in het verlengde van het derde, lijkt het mij niet zo'n geweldig idee om God in de Europese grondwet te verwerken als er een 'president' van de EU komt, waarover momenteel wordt nagedacht. Zo iemand zou dan op een gegeven moment misschien beslissingen kunnen nemen op religieuze gronden, die überhaupt niet meer toetsbaar zijn, en daardoor erg veel macht kunnen krijgen.

Concluderend, het lijkt niet nodig dat God in de Europese grondwet wordt opgenomen. Gezien het feit dat in seculiere tradities dezelfde waarden en normen zijn te vinden voegt het weinig toe. Het leidt alleen tot funderingsproblemen en een probleem met een mogelijk groot gebrek aan draagvlak onder de Europese bevolking.

René van Wissen werkt in het dagelijks leven als jurist

Gerelateerde link:
- Discussie hierover in het NRC