16 mei 2003
Ach, ze zijn zo eenvoudig van geest hier op het Mediapark, moet u maar denken; een korte plechtigheid voor een uit de weg geruimde premier vinden ze zwaar overdreven, maar het overlijden van een quizmaster die al twintig jaar dood is, dat hebben ze deze week met omfloerste trom in alle toonaarden herdacht. U weet wel; die vent waar je vroeger een auto kon winnen als je het goeie gordijn aanwees. Dat is hún grote held, zullen we maar zeggen.
Hoe dan ook, als ik de pers geloven mag, dan is nu, één jaar na dato, de volkswoede over de moord op Fortuyn zo goed als weggeëbd.
NOU, BIJ MÍJ NIET!
Want never, in the history of human conflict, hebben de pers en de politiek in dit land zich zo eendrachtig ingespannen om gans een volk op te hitsen tegen één man. En dat ben ik nog lang niet vergeten. Een man die voor zover ik weet niets had misdreven, behalve dan dat hij aan de verkiezingen wilde deelnemen. In een land dat zichzelf altijd zo graag mag bewieroken als "het meest democratische en liberale ter wereld".
Omdat ik zo langzamerhand een naam heb op te houden als auteur van geweigerd proza, dacht ik: ik lees u uit twee stukjes voor die de krant nooit hebben gehaald. Dan zijn ze toch nog ergens goed voor. Het eerste dateert van kort voor, en het andere van vlak na de moord.
Animal Farm (maart 2002)
"Wat de Paarse partijen fout doen, dat zij steeds meer terrein verliezen aan Fortuyn, of het tij nog te keren was, en zo ja: hoe. Dat was het gespreksonderwerp bij B & W. Want de kiezer heeft immers altijd gelijk, in een democratie?
O stellig! Riepen de Paarse woordvoerders. Ze gingen kritisch naar zichzelf kijken! Ze gingen De Hand In Eigen Boezem steken! "Hoe dan?" vroeg Paul Witteman.
"Door beter over het voetlicht te brengen wat er allemaal wél is bereikt", zei D66.
"Door ons sterker te profileren ten opzichte van onze coalitiepartners", zei de VVD.
"Door de peilingen te relativeren", zei Groen Links (dat om onverklaarbare redenen ook met de Paarse machthebbers aan tafel zat. Terwijl die partij toch eigenlijk oppositie behoort te bedrijven.)
"Door permanent campagne te gaan voeren in plaats van eens in de vier jaar", opperde de PvdA.
"Door duidelijk te maken dat die gasten van Leefbaar Nederland óók regentesk zijn", zei Groen Links, "want dat zijn allemaal mannen."
Het was hoogst vermakelijk. Ze zaten zich met z'n allen af te vragen waarom hun frietenkraam klanten verloor, maar het kwam in hun benevelde brein niet op dat het wel eens aan de kwaliteit van de friet zou kunnen liggen. Het enige waar ze zich druk over maakten was de marketing. "Ja!" riepen ze eendrachtig. "Ja! We zijn tekortgeschoten! Maar we gaan ons leven beteren! We gaan voortaan twee keer zo veel reklame voor die oneetbare frieten maken! Op kosten van de kiezer! Dat beloven we plechtig!
Je kunt natuurlijk ook proberen de consument te dwingen om je patat te vreten, als ie het uit zichzelf niet doet. Daar is Mark Kranenburg een voorstander van. (U weet wel; die journalist die voor de Wiardi Beckman Stichting werkt.) Hij gewaagde laatst in de NRC van een "algemeen ongeloog in de huidige generatie politici", en concludeerde daaruit dat deze verkiezingen niet zozeer een strijd óm, als wel een strijd mét de kiezer gingen worden. Met andere woorden: de kiezer mag van Mark Kranenburg wel kiezen, maar alleen op de door Mark Kranenburg en consorten voorgeschreven wijze. Doet de kiezer dat niet, dan moet hij bestreden worden.
Parbleu! Zo dacht Stalin er ook over!
Nu zijn Paarse troetelkind op een historische verkiezingsnederlaag afstevent, wil Mark Kranenburg de democratie afschaffen. En hij is de enige niet. In diezelfde B & W uitzending hoorde ik Thom de Graaf, genuanceerd als altijd, beweren dat de kiezer in een democratie niet altijd gelijk heeft. Het VVD-lid Kamp noemde het zelfs "een holle frase", dat in een democratie de kiezer altijd gelijk heeft; als er in Den Haag pardoes een nieuwe partij bijkomt, die zomaar oppositie gaat plegen (of, zoals Kamp het uitdrukte: groepen tegen elkaar óp gaat zetten), ja, dán was het natuurlijk einde verhaal, volgens Kamp. Want dan had je geen stabiel bestuur meer, volgens Kamp.
Tiens! Zo dacht Videla er ook over!
Heeft u het ook in de gaten? De varkens van Animal Farm hebben hun intrek genomen in het huis van de boer, en beginnen op hun achterpoten te lopen! "Natuurlijk", knorren zij, "hebben de kiezers altijd gelijk! We zijn per slot van rekening niet voor niks een democratie! Maar u moet begrijpen: sommige kiezers hebben nou eenmaal meer gelijk dan andere! "
Ik zie nog aankomen dat de Paarse regenten straks de stembusuitslag naast zich neer gaan leggen! Met het argument dat de kiezers dit keer helaas massaal de verkeerde keus hebben gemaakt! Wie zal ze tegenhouden? Mark Kranenburg in elk geval niet, vrees ik.
Dat laatste was indertijd bedoeld als een sarcastische overdrijving, maar ziedaar!Het is nog werkelijkheid geworden ook. Dat handjevol technocraten op het Binnenhof is er met vereende krachten in geslaagd de stembusuitslag naast zich neer te leggen. Het massale verzet tegen de gevestigde politiek is vakkundig de kop ingedrukt. In minder dan één jaar.
En dan tot slot het eveneens geweigerde stukje dat ik voor 15 mei 2002 had ingeleverd. Verkiezingsdag dus.
Na de begrafenis van Fortuyn heb ik deze brief bij Gerard Spong op de bus gegooid:
Geachte heer Spong,
Een democratie waar de regering, omringd door lijfwachten, bij de begrafenis van een uit de weg geruimde oppositieleider op de eerste rij zit, om vervolgens de kerk via de achterdeur te verlaten, is opgehouden een democratie te zijn. Mijn laatste hoop is op u gevestigd: u bent volgens mij de enige die moedig, schrander, welbespraakt, en bovenal waarheidslievend genoeg is om de fakkel over te nemen. Ik doen, uit naam van de persvrijheid, een dringend beroep op u om uw diensten aan te bieden aan de Lijst-Fortuyn. Mijn stem heeft u.
Met de meeste hoogachting,
Pamela Hemelrijk.
Ze zeggen wel eens dat Kok "de regie kwijt is", maar bij de begrafenis van zijn aartsvijand had hij de touwtjes weer stevig in handen, ere wie ere toekomt. Tot in de preek van de bisschop en de lijkrede van de broer herkende je zijn vale klerkenjargon: "…de overigens begrijpelijke woede en boosheid, die niet mag ontaarden in geweld…"; de vermaning om, net als de barmhartige Samaritaan, "solidair te zijn met onze medemensen in vreemde gebieden, die geteisterd worden door honger en oorlog…"
Het leek waarachtig wel of het overbekende PvdA-standpunt inzake immigratie zelfs hier nog aan de man moest worden gebracht. De tekst van de broer was, zo te zien, tevoren door de RVD aan de pers uitgedeeld. Maartje van Weegen liet zich in haar zenuwen ontvallen dat "de broer van Fortuyn, die in overleg met het kabinet…"
"…deze plechtigheid heeft georganiseerd", vulde ik aan. Maar ze maakte haar zin wijselijk niet af. Ik heb overigens niet de indruk dat die broer veel in te brengen heeft gehad, te oordelen naar het feit dat de ereplaatsen in de kerk waren ingeruimd voor Fortuyns grootste aartsvijanden. Bob Smalhout mocht geen lijkrede houden voor zijn vriend, "omdat er was gekozen voor slechts één spreker". (Eveneens in overleg met het kabinet, neem ik aan.)
Moet u horen. Fortuyn zijn lijk was maandag nog niet koud, of NOVA belde op. Maandenlang had ik zitten hopen op een kans om het in één van hun praatprogramma's te mogen opnemen voor Fortuyn. Maar niemand vroeg me. Terwijl ik toch behoorlijk onorthodoxe dingen schreef. En NU was ik ineens welkom om aan hun schijnheilige in-memoriams te komen meewerken.
Ik heb ze laten weten dat ik nooit meer iets met de Hilversumse media te maken wilde hebben, omdat ik ze rechtstreeks verantwoordelijk houd voor wat er is gebeurd; dat ze dit varkentje nou ook maar moesten wassen met behulp van hun vaste paarse stamgasten Bram Peper, Hans van Mierlo, Boudewijn Büch, Maurice de Hond, Elsbeth Etty, Felix Rottenberg, Hubert Smeets, Jort Kelder, Willem Breedveld, Hans Wansink, Mark Kranenburg, Stephan Sanders, Joost Zwagerman, Marcel van Dam, Frits Abrahams, Rob de Wijk, Youp van 't Hek, en Freek de Jonge; dat ik spúúg op hun talkshows, en dat ik mezelf een dure eed heb gezworen nooit meer één voet in hun studio's te zetten zo lang als ik leef. (Vrijdag hoorde ik iemand - ik geloof dat het de massapsycholoog Henri Beunders was - pleiten voor een parlementaire enquête over de rol van de pers in de affaire-Fortuyn. Het zal mij een waar genoegen zijn daar mijn hart te luchten als het ooit zover mocht komen. Maar dan zullen ze me wel wéér niet uitnodigen, als ik ze een beetje ken.)
Ergens in het huis van Fortuyn moet nog een fax rondzwerven, die ik maandagmiddag had verzonden. Het was een kopie van de laatste Intomart-peiling, die voorspelde dat de LPF de grootste partij zou worden. In de marge had ik gekalkt: "Zul je voortaan héél voorzichtig zijn op straat? Ik houd nu rekening met aanslagen."
Een uur later was ie dood. Ik meld het maar even; dadelijk denkt de politie nog dat het een dreigbrief was, of dat ik van die aanslag heb afgeweten.
En dan te bedenken dat ik al de koning te rijk zou zijn geweest als Pim Fortuyn de kans had gekregen om één zetel in het parlement te veroveren, teneinde de oppositie weer een échte stem te geven. Meer verlangde ik niet. Een kinderhand is gauw gevuld.
U realiseert zich toch hopelijk wel waaróm ze het nu op het Binnenhof zo in hun broek doen allemaal? Als de kandidaten van de lijst-Fortuyn zoveel stemmen halen dat zij in de regering doordringen, dan krijgen zij niet alleen toegang tot de notulen van de ministerraadsvergaderingen van de afgelopen maanden, maar ook tot de dossiers van de Geheime Dienst. En ik vrees dat deze demissionaire regering geen middel zal schuwen om dat te verhinderen.
Donderdagmiddag - de dag voor de begrafenis - ben ik naar Rotterdam gegaan, omdat de drie publieke zenders in alle talen zwegen over de tienduizenden mensen die daar voor de kathedraal waren samengedromd om langs de kist te defileren (wachttijd: 3,5 uur). Pas in het 8-uur Journaal, dat blijkbaar de exclusieve rechten had gekregen, doken de eerste beelden op. Het is onvoorstelbaar, maar terwijl zich in Rotterdam het grootste wereldnieuws uit de parlementaire geschiedenis voltrok, schotelden Nederland 1, 2 en 3 ons voetbal, natuurfilms en spelletjesprogramma's voor. En - geloof het of niet - de herhaling van een oud hielenlikkerig interview met Wim Kok.
CNN proberen dan maar? "Nou moet ik toch waarachtig", dacht ik bij mezelf, "mijn toevlucht nemen tot een buitenlandse zender om er achter te komen wat er in Rotterdam gaande is. Het lijkt goddomme wel oorlog!"
Bij de dranghekken op de Mathenesserlaan raakte ik aan de praat met een verslaggever van de Observer, die het schouwspel verbluft stond gade te slaan. Het verbaasde hem vooral dat er in geen velden of wegen pers te bekennen was; geen radio, geen tv, geen fotografen, niets van dat alles. Wij waren de enige twee persvertegenwoordigers, de Observer en ik. (Behalve dan een cameraploegje van TV-Rijnmond, dat er trouwens niet door mocht van de politie.)
"Apparently", zei ik vals, "the Dutch public broadcasting organizations consider this a local event".
Samen wandelden we langs de queuende Rotterdammers. "Wat staat er op die vlag?" vroeg de Observer. "Stop left-wing dictatorship", vertaalde ik. "Hoe zou jij deze bijeenkomst beschrijven?" vroeg de Observer. "Als een massale en vernietigende motie van wantrouwen van het Nederlandse volk aan het adres van de Nederlandse regering", zei ik.
"Mij doet het denken", zei de Observer dromerig, "aan de tijd dat ik nog correspondent was in het Oostblok. En aan een gedicht op een oud Schots oorlogsmonument, dat gewijd is aan de famous battle of Otterborn. Geef je bloknootje, dan zal ik het even voor je opschrijven:
Pamela Hemelrijk (1947 - 2009) heeft twaalf jaar voor het ANP gewerkt als algemeen verslaggeefster, en tien jaar voor het Algemeen Dagblad, als feature-reporter en columniste.
Steeds meer conflicten met de hoofdredactie wegens het buiten hangen van de vuile was, en censuur op columns. Kreeg in 1995 een verbod om nog langer columns te schrijven over Srebrenica. (Hoofdredacteur: "Jij altijd met je gezeur over de waarheid, de hele waarheid en niets dan de waarheid; wij moeten hier een krant maken ja? Wij hebben hier te maken met de orde van de dag ja?")