Van je ras, ras, ras

Door Marcel Roele

1 januari 2003

Ooit beweerde een Nederlandse chipsfabrikant in een reclamespotje dat hij uitsluitend "aardappelen van een superieur ras" gebruikte.

Het ras van de chipsbakkers werd er niet bij vermeld. Aardappelen, mensen en honden worden ingedeeld in rassen; brandnetels, apen en wolven niet.

Aardappel- en hondenrassen ontstaan door kunstmatige selectie, maar de verschillen tussen blanke en zwarte mensen zijn niet door mensenfokkers gecreëerd. In de vrije natuur bewaakt niemand de raszuiverheid, zodat allerlei variëteiten zich voortdurend mengen. Als gemengde huwelijken uitblijven of geen vruchtbare nakomelingen opleveren, krijgt een bepaalde variëteit plant of dier de status van ondersoort of soort.

Ieder koekoekvrouwtje is een specialist die het ei van één soort waardvogel goed kan imiteren. Nederlandse koekoeken zijn doorgaans gespecialiseerd in de heggenmus, graspieper, kleine karekiet, rietzanger of klauwier. Het vrouwtje heeft haar imitatievermogen van haar moeder geërfd. Wij zouden een hele reeks ondersoorten van de koekoek kunnen onderscheiden ieder gespecialiseerd in een andere waardvogel ware het niet dat mannetjeskoekoeken ieder vrouwtje aantrekkelijk vinden, ongeacht haar afkomst. Via de mannelijke afstammingslijn wisselen koekoeken gespecialiseerd in verschillende waardvogels voortdurend genen uit.

Soms zijn er twijfelgevallen. De leefgebieden van de oostelijke en de westelijke huismuis, Mus musculus en Mus domesticus, ontmoeten elkaar in Duitsland. Ossi's en Wessi's paren soms, maar de nakomelingen zijn kneusjes die nooit kinderen krijgen. Beide soorten komen oorspronkelijk uit India. Hoe dichter je bij hun thuisland komt, hoe meer ze op hun gemeenschappelijke voorouder lijken. In India leveren gemengde muizenhuwelijken wel gezonde en vruchtbare nakomelingen op.

Hoe delen we de verschillende variëteiten van de mens in? De anatoom Fred Spoor gaf zijn mening hierover in de NRC: "Chimpansees vertonen onderling veel meer genetische variatie dan mensen. Aangezien we binnen chimpansees geen verschillende rassen onderscheiden, moeten we dat bij mensen ook maar niet doen." Helaas voor Spoor onderscheiden biologen wel ondersoorten van de chimpansee: de oostelijke (Pan troglodytes schweinfurthii), centraal westelijke (Pan troglodytes troglodytes) en uiterst westelijke (Pan troglodytes verus). Anderhalf miljoen jaar geleden werd het leefgebied van de oerchimpansee door een klimaatverandering voorgoed in drieën gedeeld. Sindsdien ontstonden er willekeurige genetische verschillen tussen de gescheiden groepen, zonder veel gevolgen voor hun uiterlijk en gedrag, omdat de drie ondersoorten in hetzelfde type tropisch regenwoud bleven.
Daarentegen zijn de relatief kleine genetische verschillen tussen zwarte en blanke mensen aanpassingen aan de totaal verschillende milieus waarin zij de afgelopen honderdduizend jaar vertoefden. Zowel de drie ondersoorten van de chimpansee als alle menselijke etnische groepen krijgen volkomen gezonde nakomelingen als ze onderling worden gekruist.

In 1938 verklaarde Stephen Wise, voorzitter van het American Jewish Congress: "Hitler heeft in een opzicht gelijk: hij noemt het joodse volk een ras en wij zijn een ras." Misschien teveel eer voor Hitler; de psycholoog Hans Eysenck bewees dat het onmogelijk is om op basis van huidskleur, schedelvorm, lichaamsbouw of gelaatstrekken vast te stellen of iemand joods is. Wise wist niet dat Hitler bereid was tot het uitroeien van een ander 'ras'. Maar evenals Hitler wilde hij de eigen achterban graag als een ras beschouwen omdat etnische zuiverheid voor hem belangrijk was. Politieke leiders beeldden zich in dat zij mensenfokkers waren; daarom is de term ras zo beladen.

© Marcel Roele. Alle rechten voorbehouden.

Dit artikel verscheen eerder in HP/De Tijd

Marcel Roele (1961) is columnist van AD Magazine en schrijft over sociobiologie voor HP/De Tijd en Intermediair. Eerder publiceerde hij De eeuwige lokroep. Over seks, sekseverschillen en relaties (tweede druk, 1996), De menselijke soort en De Mietjesmaatschappij.