21 oktober 2002
Opmerkelijk is het twijfelachtige karakter van de referenda. Deze referenda worden uitgeschreven door de overheid die buitengewoon veel geld steekt in de promotie van haar standpunt. Zo worden tegenstanders verplicht hun geld te besteden aan een ongewenst standpunt. Vaak werken de staatsomroepen ook mee met de promotie van het overheidsstandpunt.
De overheid beslist niet alleen òf een referendum wordt uitgeschreven maar ook wanneer het wordt uitgeschreven. Dat mag misschien onbelangrijk lijken maar is dat bepaald niet. Zo wacht Tony Blair al een tijd met een referendum dat Groot-Britannië de euro moet bezorgen. Blair beloofde eerder dit te zullen doen voor de nieuwe verkiezingen en masseert momenteel nog even de meningen bij de Britten. Blair wacht met vragen totdat hij een "Ja" als antwoord verwacht.
In Ierland kreeg men eerder een 'Nee" te horen aangaande het verdrag van Nice. Dat lijkt erg maar is dat meestal niet. Als overheid wacht je nog even en schrijft vervolgens een tweede referendum uit. En afgelopen weekeinde is gebleken dat dat helpt. De Ieren zeiden "Ja".
De hele vertoning is eigenlijk bijzonder grappig. Overheden schrijven net zolang referenda uit totdat zij het antwoord hebben gekregen dat hun bevalt. Wanneer ze dat antwoord eenmaal hebben wordt geen nieuw referendum uitgeschreven en is er dus geen mogelijkheid meer om van "Ja" naar "Nee" te gaan. "Nee" wordt uiteindelijk "Ja" en "Ja" blijft "Ja". En zo pretendeert de overheid naar de stem des volks te luisteren.
Referenda vormen onderdeel van een directe democratie. Een land waar men zeer veel ervaring heeft met deze vorm van bestuur is Zwitserland. Al meer dan 130 jaar kent men een uitgebreide directe democratie. Niet alleen kunnen daar referenda worden gestart door de overheid maar ook op initiatief van de bevolking (Volksinitiativen). Men kent dit systeem niet alleen op federaal niveau maar ook op kantonnaal en gemeentelijk niveau.
Democratie mag dan vaak de dictatuur van de meerderheid zijn, een systeem zoals in het onafhankelijke Zwitserland waarbij men directer kan kiezen en waarbij de groepen kleiner zijn (de kantons hebben gemiddeld 250.000 inwoners) vermindert die dictatuur. Tevens vermindert het de macht van de regeringsleiders en zorgt ervoor dat bestuurders verantwoording moeten afleggen. Directe democratie mag dan scepsis oproepen bij sommigen, Zwitserland toont in ieder geval aan dat het niet tot ellende hoeft te leiden. Het land is een van de rijksten in de wereld, kent een lage werkloosheid, en een hoge levensverwachting. Opvallend is ook dat het land 4 talen herbergt met verschillende etnische groepen maar men vrijwel geen interne spanningen kent. Ook heeft het in de afgelopen 130 jaar geen buitenlandse oorlog gevoerd. Zwitserland is een zeldzame oase van welzijn, welvaart en vrede. De ironie is dat dat net is waar de EU naar streeft maar dat Zwitserland nog steeds weigert lid te worden van de EU. En geef ze eens ongelijk, wat zouden ze ermee te winnen hebben?
De Economist publiceerde eerder een interessant en uitgebreid artikel over directe democratie. Hierin komt Zwitserland vaak ter sprake. Bluf your way into direct democracy.
Ook in Nederland bestaat een referendumbeweging.