Seks of socialisme

Door Marcel Roele

7 oktober 2002

"Karl Marx had gelijk," zei de insectendeskundige Edward Wilson twee jaar geleden.

"Het socialisme werkt - niet bij mensen, maar wel bij mieren en bijen." Mieren beschouwen zelfs hun maaginhoud als collectief eigendom. Als twee nestgenoten elkaar tegenkomen, onderzoeken ze wie de volste maag heeft.

De best gevoede mier kokhalst voedsel omhoog voor haar collega. Het opgeboerde portie is precies zó afgemeten, dat zij allebei met een gelijk gevulde maag uiteen gaan. Dankzij deze voortdurende uitwisseling zijn alle mieren in de kolonie even hongerig of voldaan. De mieren in de buitendienst voelen aan het knorren van hun maag hoeveel voedsel ze moeten verzamelen voor de binnendienst.

De kolonie is een democratie zonder volksvertegenwoordigers. Besluiten worden bij consensus genomen. Zo kiezen bijen pas een nieuwe woonplaats als ze het allemaal met elkaar eens zijn. Ze zwermen met zo'n tienduizend tegelijk uit en vliegen naar een boom. Daar blijft de bijenmassa als een bovenmaatse baard aan een tak hangen, geduldig wachtend, terwijl vijfhonderd verkenners op huizenjacht gaan. Zij zoeken naar rotsspleten en holletjes in bomen.

Wie een mooie holte vindt, keert naar de baard terug voor een vreugdedans. De danspasjes vormen een code die aangeeft waar de holte zich bevindt. De verkenners inspecteren elkaars ontdekkingen. Bijen weten wat ze willen. Een perfecte nestholte ligt minstens een paar meter boven de grond, heeft een inhoud van vijftien tot tachtig liter en een kleine opening op het zuiden, aan de onderkant van de holte. Zo gauw een bij constateert dat een collega een superieure locatie heeft ontdekt, beëindigt ze de campagne voor haar eigen vondst. Doorgaans worden zo'n twintig verschillende holten genomineerd als mogelijke nieuwe woonplaats. Het duurt een paar dagen voordat de bijen daaruit hebben gekozen, maar dan wijzen alle bijenneuzen dezelfde richting op.

Mensen zijn onbetrouwbaar. Als mensen met iedere voorbijganger hun bezittingen moesten delen, zouden zij de verleiding niet kunnen weerstaan om te teren op de zak van een ander. Twintig politici die campagne voeren voor twintig verschillende nieuwbouwplannen, worden het nooit eens. Ieder van hen wil de eer dat zijn plan wordt gekozen en verpakt zijn eigenbelang op listige wijze als algemeen belang. Dat zit nu eenmaal in de menselijke natuur. Oermensen die hun buren voor hun karretje wisten te spannen, en status en voedsel vergaarden voor het eigen gezin, brachten de meeste kinderen groot. Wij stammen allemaal af van mensen die het eigenbelang en dat van hun nakomelingen voorop stelden.

De evolutie van mieren en bijen verliep anders. Hun samenlevingen bestaan uit werksters die niet in staat zijn tot seks. Zij verenigen zich rond hun moeder, de koningin, die in plaats van te regeren alleen maar eieren legt. Dankzij de goede zorgen van de werksters zullen er uiteindelijk een paar zusters opgroeien tot nieuwe koninginnen, uitvliegen en nieuwe werksters ter wereld brengen.

Mieren en bijen hebben al miljoenen jaren een socialistische samenleving. Dat is ze gelukt, doordat degenen die het werk doen en de beslissingen nemen geen seks en geen nakomelingen hebben. Daar kunnen socialisten een voorbeeld aan nemen.

Marcel Roele

Marcel Roele (1961) is columnist van AD Magazine en schrijft over sociobiologie voor HP/De Tijd en Intermediair. Naast "De Mietjesmaatschappij" publiceerde hij De eeuwige lokroep. Over seks, sekseverschillen en relaties (tweede druk, 1996), De menselijke soort .