De markt heeft altijd gelijk

Door Frans Roes

13 april 2012

Over Milton Friedman en zijn inzichten.

Mensen die weinig te vertellen hebben of om zaken heen draaien neigen tot lange en ingewikkelde verhalen, terwijl wie iets belangrijks te melden heeft kort en duidelijk probeert te zijn. De controversiële econoom en Nobelprijswinnaar Milton Friedman had prachtige oneliners. (Maar “There’s no such thing as a free lunch” is vermoedelijk niet van hem).

Als econoom ging hij ervan uit dat individuen hun eigenbelang nastreven, en met Adam Smith in gedachten was hij een bezield voorvechter van de vrije markt. Niets heeft zoveel welvaart en vrijheid gebracht, alle ellende komt van al dan niet goedbedoelende mensen die het marktmechanisme verstoren.

Minimumlonen? Weg ermee! Niet alleen kunnen ondernemers dan minder mensen in dienst nemen dan ze zouden willen, zodat diensten en producten duurder worden en werkgelegenheid naar het buitenland gaat, maar volgens Friedman is iemand uit een kansarme groep echt niet beter af zonder baan, waarmee hij 10 dollar per uur zou hebben verdiend, dan met een baan waarvoor hij maar 5 dollar per uur krijgt. Hij of zij heeft zonder minimumlonen ten minste de kans om ervaring op te doen, zich te ontwikkelen en hogerop te komen. En wie iets kan presteren zal door de markt worden beloond. Alles is beter dan in een achterbuurt doelloos op straat te hangen.

Maar is het misschien een idee om kansarmen van overheidswege werk aan te bieden? Absoluut niet, dat is het begin van het einde! Dat betekent een verstoring van de markt, oneerlijke concurrentie voor hardwerkende ondernemers, hogere belastingen en nog meer vreselijke dingen. Ik ben even vergeten wat, maar geloof me, het is rampzalig.

Iedereen moet de grootst mogelijke vrijheid hebben, zolang je een ander maar niet belemmert in zijn of haar vrijheid. Drugs? Vrijgeven die handel, verbieden bevordert de criminaliteit, de meeste moorden en gevangenisstraffen hebben met drugs te maken, en de politie moet zich op belangrijker zaken concentreren.

Friedman vindt het geen verstandig idee om een heroïnenaald in je arm te douwen, maar zolang je een ander niet tot last bent, ga je gang. De overheid moet voor de nationale defensie zorgen, boeven oppakken, misschien (?) de allerzwaksten helpen, en verder zo ongeveer helemaal niets. Een maakbare samenleving? Het idee zou Friedman een gruwel zijn.

Mensen zijn te dom om toekomstige technologische en marktontwikkelingen te voorzien, subsidies om ontwikkelingen te sturen leiden alleen tot corruptie, verborgen werkloosheid en marktverstoring. “One of the great mistakes is to judge policies by their intentions rather than their results” en “Where on the world are you going to find these angels that are going to organise societies for us?”

Hij zag overal samenzweringen, al dan niet terecht. Tussen werkgevers en politici, tussen vakbonden en werkgevers, de overheid en vakbonden, enzovoort, en steeds is ‘de gewone man’ de klos. Aardig is de volgende kruistabel waarmee ingewikkelde zaken tot eenvoudige proporties worden teruggebracht. In welke situatie wordt geld het minst efficiënt gebruikt?
 

	Geld besteed voor jezelf	Geld besteed voor een ander
Eigen geld	A	B
Andermans geld	C	D

In hokje A geeft iemand eigen geld voor zichzelf uit, en let er dus op dat het gewenste wordt aangeschaft tegen de laagste prijs.

In B wordt ook zuinig gedaan, het gaat tenslotte om je eigen geld, maar er wordt minder gelet of het juiste product wordt gekocht, want het is toch niet voor jezelf.

In C gebeurt het omgekeerde: We kopen precies wat we wensen, maar de kosten mogen best iets oplopen.

En het allerergste, Friedman werd niet moe het te herhalen, is situatie D waarin teveel geld wordt uitgegeven voor dingen die mensen helemaal niet willen hebben.

Jammer dat Friedman er niet meer is om de veroorzakers van de huidige crisis met intellectuele zweepslagen te geselen. Zelfs zijn ergste vijanden hadden aan zijn lippen gehangen, en je kon ook nog om hem lachen. Hij was de held van Ronald Reagan en Margaret Thatcher, en was naar Nederlandse maatstaven behoorlijk rechts.

In Nederland werd hij indertijd consequent neergezet als slippendrager van het grootkapitaal of erger, maar hij was te eigenwijs, slim en onafhankelijk om slippendrager van wie of wat dan ook te zijn. Maar oordeelt u zelf en Google: ‘Friedman Ytube’ of ‘Friedman Wikiquote‘. Wie gelooft in een maakbare samenleving zal zich lekker ergeren. Enjoy!

Dit artikel verscheen eerder in Sociologisch Mokum.