Het overgrote deel van de miljoenen mensen die vandaag naar de stembus gaan is 'rationeel irrationeel,' ten nadele van u.
Mensen stemmen op partijen die vertellen dat ze Nederland welvarender gaan maken door middel van hogere minimumlonen, subsidies voor allerlei industrieen, banenprojecten, 'investeringen' in overheidsonderwijs, een oorlog tegen drugs, hogere uitgaven aan 'groene technologie,' enzovoorts. Elementaire economische theorie laat zien dat zulke beloftes nooit waargemaakt kunnen worden, dat deze maatregelen effecten hebben die precies tegenovergesteld zijn aan wat ze beogen te bereiken.
Minimumlonen zorgen voor hogere werkloosheid, subsidies worden betaald door kapitaal af te pakken van productieve bedrijven en het te geven aan bedrijven die zichzelf niet kunnen bedruipen, enzovoorts. Als burgers zich dit zouden realiseren, zouden ze niet op zulke partijen stemmen, maar ze zijn onwetend. Wat is hier de oorzaak van?
Het kost veel tijd en energie om kennis op te doen, maar omdat hun stem er slechts 1 uit miljoenen is, zijn de opbrengsten van zulke inspanningen nihil.
Het klassieke antwoord van de 'public choice' school in de economie is dat stemmers rationeel onwetend zijn. Het kost tijd en energie om dit soort kennis op te doen, om bijvoorbeeld een boek als Economics in One Lesson te lezen en te begrijpen. maar welke prikkels hebben burgers om deze tijd en energie te besteden? Hun stem is er slechts een uit vele miljoenen en de kans dat hun stem de doorslag geeft bij de verkiezingen is nog kleiner dan dat ze op weg naar het stembureau bij een verkeersongeluk om het leven komen. Waarom zouden ze dan die tijd en energie besteden?
Het is rationeel voor de stemmer om zijn tijd en energie anders te besteden en onwetend te blijven.
Het tegenovergestelde geldt voor bedrijven, vakbonden, milieuorganisaties en andere 'special interests:' Zij hebben er alle belang bij om veel tijd te besteden aan het lobbyen bij de overheid om zo maatregelen gedaan te krijgen die voor hen gunstig zijn, zoals hogere subsidies, wetgeving die het hun concurrenten moeilijker maakt, enzovoorts. Het gevolg is dat er om de overheid heen talloze van zulke organisaties actief zijn die de overheid gebruiken om geld van anderen af te pakken om zo zichzelf te bevoordelen. En de gewone burger heeft geen prikkels om de kennis op te doen om dit te doorzien, want zijn stem valt in het niet bij de miljoenen andere stemmen van mensen die niet de tijd en energie besteden om deze kennis te vergaren.
Overheidsbeleid zal dus gedomineerd worden door 'special interests' ten nadele van de gewone burger.
De kans dat jouw stem de doorslag geeft bij de verkiezingen is nog kleiner dan dat je op weg naar het stembureau bij een verkeersongeluk om het leven komt.
Tot zover het klassieke antwoord van de 'public choice' school. Bryan Caplan publiceerde in 2007 een boek The Myth of the Rational Voter waarin hij uitgebreid documenteert hoe slecht geinformeerd de burger is, en een nieuwe verklaring geeft waarom dit zo is. Het probleem met de theorie van 'rationele onwetendheid' is volgens Caplan dat als mensen enkel onwetend zijn ze willekeurige fouten zullen maken. Als miljoenen mensen willekeurige fouten maken, dan vlakken die fouten elkaar uit en geven uiteindelijk de stemmen van het kleine groepje mensen dat wel geinformeerd is de doorslag. De zogenaamde 'law of averages' zou dus redding brengen.
Het probleem is echter dat de fouten die mensen maken niet willekeurig zijn, maar systematisch. Mensen hebben systematisch bevooroordeelde geloven. Voorbeelden van zulke vooroordelen zijn wantrouwen jegens de markt, wantrouwens jegens buitenlanders, en een algeheel pessimisme over de economie en de toekomst. Omdat deze vooroordelen systematisch in plaats van willekeurig zijn, geldt de 'law of averages' niet die willekeurige fouten tegen elkaar zou wegstrepen. De situatie is dus erger dan ze zelfs door de 'public choice' school voorgesteld wordt.
Een democratie zorgt dus voor een 'negative externality' die systematisch bevooroordeelde, irrationele geloven profijtelijk maakt: Mensen zijn rationeel irrationeel.
Maar hoe kan het dat mensen zulke systematische fouten maken? Natuurlijk hebben zaken als overheidsonderwijs en dergelijke hier mee te maken, maar Caplan maakt een interessant punt: Je stem uitbrengen is een voorbeeld van een 'negative externality.' Je kunt de kosten van jouw domme stem afwentelen op alle andere burgers terwijl je wel zelf de voordelen van je domme stem, van je vooroordelen plukt. Zulke voordelen kunnen zijn dat je jezelf een beter mens vindt door bepaalde dingen te geloven en voor bepaalde dingen te stemmen ondanks dat de maatregelen die je voorstaat de situatie juist slechter zullen maken (dit zal wellicht meer voor linkse mensen gelden) of je kunt helemaal toegeven aan bijvoorbeeld racistische of andere xenofobe sentimenten.
Als je in de vrije markt dingen doet die een tegengesteld resultaat hebben van wat je beoogt, maak je verlies en verdwijn je uit de markt. En als je in de markt toe wilt geven aan racisme of andere vormen van xenofobie dan zul je daar zelf de kosten van moeten dragen (minder klanten in je winkel bijvoorbeeld). Maar als je voor ineffectieve of xenofobe maatregelen stemt dan wentel je de kosten af op de samenleving als geheel in de vorm van slecht beleid zoals boven beschreven, terwijl je wel zelf de voordelen (het goede gevoel) plukt. Een democratie zorgt dus voor een 'negative externality' die systematisch bevooroordeelde, irrationele geloven profijtelijk maakt. Mensen zijn dus niet rationeel onwetend, maar - veel erger nog - rationeel irrationeel. Denkt u hier vanavond maar aan als u de resultaten van de stemmen van uw medeburgers verneemt. En denkt u hier de komende vier jaar maar eens aan wanneer u de gevolgen van deze stemmen van uw 'rationeel irrationele' medeburgers mag ervaren.
In de onderstaande video's gaat Bryan Caplan verder in op deze materie.