2 november 2009
De aanslagen van 11 september 2001 werden - terecht of niet, daar gaat het even niet om - gevolgd door een grote reeks veiligheidsmaatregelen. In de Verenigde Staten kregen veiligheidsdiensten grote nieuwe bevoegdheden, alles met het oog op, zoals werd gesteld, 'het beschermen van de vrijheid'. Om dat doel te bereiken, worden overigens ook vrijheden ingeperkt en wordt privacyruimte opgegeven. Andere landen werden vanuit Washington eveneens aangezet hun veiligheidsmaatregelen te verscherpen en zowel vluchtgegevens als banktransacties af te staan aan de Amerikaanse overheid.
In Europa werden de aanslagen in de Verenigde Staten aangegrepen om Europees strafrecht in te voeren, onder het motto dat het bestrijden van het terrorisme een Europese aanpak vergt. Een land als Nederland dat daar nooit heil in zag, ging in het najaar van 2001 in rap tempo door de pomp.
Hoe dat kan uitpakken bleek vorig najaar, toen het Verenigd Koninkrijk het kleine IJsland te lijf ging met terrorismewetten om geld van Landsbanki terug te krijgen. De commissie-Suyver die de antiterrorismemaatregelen van de afgelopen jaren naging, noemt in haar rapport van vorige maand dergelijk gedrag détournement de pouvoir , dan wel function creep . De Franse term betekent 'machtsmisbruik'. De Engelse term staat voor het misbruiken of oprekken van wetgeving voor iets waarvoor het oorspronkelijk niet was bedoeld.
Ook in Nederland werden de veiligheidsdiensten en hun bevoegdheden uitgebreid. Na onze eigen terroristische aanslag, die in 2004 op Theo van Gogh, reageerde de toenmalige minister van Justitie, Piet Hein Donner (CDA), met een plan om een regel uit de strafwet tegen het beledigen van God nieuw leven in te blazen. In de visie van Donner had Van Gogh de God van de moslims beledigd. En om aanslagen op godslasteraars als Van Gogh te voorkomen, kon godslastering maar beter strafrechtelijk worden vervolgd, zodat terroristen als Mohammed Bouyeri niet meer waren genoodzaakt zelf tot actie over te gaan. Zo gaat dat wel vaker. De crisis van de jaren dertig werd in Nederland ook al aangewend om de vrijheid van meningsuiting in te perken.
De klimaatcrisis - wat die ook moge zijn, wat ook de oorzaak moge zijn - is eveneens aanleiding voor een versterking van de staatsgreep op de burger. Die mag binnenkort geen gloeilampen meer kopen en zijn belastingen worden weer met 1 à 1,5 miljard euro per jaar verhoogd om dijken te verhogen en stranden op te spuiten.
Om het crisisgevoel te versterken, worden ons zeespiegelstijgingen voorgehouden die twee keer zo hoog zijn als zelfs het KNMI - dat bepaald niet terugdeinst voor alarmistische prognoses - voor waarschijnlijk houdt. Om te voorkomen dat burgers en parlementariërs onderweg wankelmoedig worden, moet er voor een hele eeuw een 'Deltafonds' komen waar niet aan mag worden getornd - ook niet als die zeestijging danig meevalt. Een speciaal aan te stellen 'Deltaregisseur' mag met hulp van grote 'bestuurlijke doorzettingsmacht' het geheel beheren.
Het kabinet-Balkenende schiep voor zichzelf gedurende de bankencrisis extra bevoegdheden om voor tientallen miljarden euro's banken te kopen of staatsleningen te verstrekken en niet heel precies te zijn over de verantwoording. Doordat de economie krimpt, maar de staat niet meekrimpt, loopt de staatsgreep op de economie op tot boven de helft van wat er in Nederland wordt omgezet.
Het kabinet voerde deze zomer ook een 'crisiswet' in die de zeggenschap van burgers om nieuwe infrastructuur tegen te kunnen houden verregaand reduceert (nu is daar vast wel wat voor te zeggen, maar dat was dan ook al het geval vóór de crisis). Het kabinet wil als onderdeel van de crisismaatregelen ook de pensioenleeftijd optrekken (ook daar is vast wel wat voor te zeggen, maar tot voor kort wilden ze het er nog niet eens over hebben).
En terwijl de staatsgreep vorm krijgt, gelegitimeerd door de economische crisis, gaan de staatsgrepen in het kader van de terreurmaatregelen en het klimaat gewoon door. De marechaussee - die van de lange rijen op de luchthaven - wil van reizigers al voordat ze naar Schiphol gaan zowel de paspoort- als de vluchtgegevens, die vervolgens worden opgeslagen in een databank waarvan ze nog niet weet waar ze die voor gaat gebruiken. Onthoud die term: function creep
Deze column verscheen in augustus 2009 in Elsevier
Syp Wynia is columnist en redacteur van het opinietijdschrift Elsevier.
Syp Wynia heeft geruime tijd als journalist gewerkt voor de politieke redactie van het Parool en is later werkzaam geweest in Brussel. Deze ervaringen hebben hem veel kennis verschaft over zowel de nationale als internationale politiek. De opgedane kennis komt uitstekend van pas bij zijn huidige werk bij Elsevier, waar hij in zijn columns het beleid van de overheid aan een zeer kritische blik onderwerpt. In 2004 sprak hij over Europa op het politiek café van MeerVrijheid. Wynia is niet verbonden aan de Stichting MeerVrijheid.