Maffia-omroep verliest monopolie

Door Bart Croughs

25 februari 2002

De reacties op het nieuws dat de uitzendrechten op het voetbal naar de commerciëlen waren gegaan, boden veel stof tot vermaak.

1) De politici en publieke omroepen waren zwaar aangeslagen; men beschouwde het als een groot verlies. Dit is een merkwaardige reactie. Immers, het voortbestaan van de publieke omroep wordt altijd gelegitimeerd door te stellen dat de commerciële zenders alleen op de massa afgestemde, populaire programma's uitzenden, en dat voor de hoogstaande kwaliteitstelevisie, kunst, cultuur, maatschappijkritiek, artistieke films, documentaires, etcetera) publieke omroep noodzakelijk blijft. Maar als er iets een schoolvoorbeeld is van op de massa gericht vermaak, dan is het wel voetballen. Iedere voetbalwedstrijd die door de publieke zenders wordt uitgezonden is er dus een teveel. Het geld en de zendtijd die het uitzenden van dergelijk massavermaak opslokt, gaat ten koste van het maken van hoogstaande programma's. (Een van de weinige commentatoren die dit begreep was een NRC-redacteur. Hij loste dit op door te stellen dat voetbal 'nationaal kunstbezit' is. -Een kat in het nauw maakt rare sprongen.)

Nationaal kunstbezit?

Door de oprichting van het nieuwe sportnet kan de NOS de komende jaren honderden miljoenen guldens en duizenden uren zendtijd besteden aan het uitzenden van hoogstaande programma's in plaats van dit te verspillen aan voetbalwedstrijden. Dat er desondanks geen vreugdedansen bij de NOS werden uitgevoerd, geeft te denken. Zou het misschien kunnen zijn dat het de publieke omroep er helemaal niet om gaat om hoogstaande programma's te verzorgen? Zou het de hoogstaande publieke omroep misschien gewoon te doen zijn om reclamegelden, macht, invloed en privileges?

Duidelijk een onderwijsconnectie

2) Men sprak schande omdat het sportnet zo duur was -wel f2 per maand, stel je voor! De 'sociaal zwakken' zouden dat niet kunnen betalen. "Staatssecretaris Nuis en ik zullen ervoor zorgen dat Ajax en Feyenoord voor iedereen te zien blijven", aldus minister Ritzen van onderwijs, die kennelijk een verband zag tussen Ajax en Feyenoord en het onderwijs. "De massa's krijgen straks de rekening gepresenteerd", aldus Journaille in Het Parool. "Voor de kansarmen onder ons zal het wellicht te duur zijn", schreef Jan Blokker. Kortom: de politiek en de publieke omroep als beschermers van de armlastige burgers tegen de dure uitbuiters van de commerciële omroep. Hoe diep kan een intellectueel zinken? Het sportnet zou f24 per jaar gaan kosten, de overige vier commerciële omroepen zijn zelfs helemaal gratis; het kijk- en luistergeld voor de drie publieke omroepen bedraagt f192 per jaar, d.w.z. f64 per zender. Dat is bijna drie keer zo veel als het sportnet, en oneindig keer zo veel als de overige commerciële omroepen.

Dure zenders

Dankzij de commerciële omroepen zouden de sociaal zwakken zelfs gratis naar vier Nederlandse zenders kunnen kijken, ware het niet dat de staat hier een stokje voor steekt, en de armlastigen dwingt jaarlijks f192 te betalen voor het kijken naar drie publieke zenders waar de armlastige helemaal niet om gevraagd heeft. Dat is namelijk een essentieel verschil tussen een publieke omroep en een commerciële omroep: de laatste heeft niet de macht de kijker tegen zijn wil kijk- en luistergeld te ontfutselen; de laatste is geheel afhankelijk van vrijwillige bijdragen. Zou het consortium dat het sportnet beheert straks overal in Nederland controleurs laten aanbellen die zonder toestemming van de bewoners de huizen zouden binnendringen, en die vervolgens, als ze een televisie vonden, de bewoners zouden aanslaan voor f24 per jaar, dan zou iedereen spreken van maffiapraktijken. Onze overheid draait voor dit soort maffiapraktijken de hand niet om: de hele publieke omroep wordt gefinancierd door deze praktijken. In plaats van te spreken van commerciële omroepen versus publieke omroepen stel ik dan ook voor om voortaan te spreken van commerciële omroepen versus maffia-omroepen.

3) Men sprak schande omdat het consortium 'een monopolie heeft verworven' zoals NOS-voorzitter André van der Louw het uitdrukte. Dit is niet waar: de interessantste wedstrijden - WK, EK en Europacupvoetbal- blijven in handen van de NOS. Maar zelfs als het waar zou zijn, dan blijft het een merkwaardig bezwaar, aangezien de NOS tientallen jaren een monopolie op de voetbaluitzendrechten heeft gehad, jaren waarin men in de politiek en bij de publieke omroepen monopolievorming nooit als een probleem heeft gezien. Monopolievorming wordt vreemd genoeg alleen als een probleem gezien als men z'n eigen monopolie verliest.

4) Men sprak schande omdat 'de vrije nieuwsgaring in het geding was', zoals Tweede Kamerlid De Koning het uitdrukte. Zolang de publieke omroepen een wettelijk monopolie op de uitzendrechten hadden, was er sprake van vrije nieuwsgaring; op het moment dat ook buitenstaanders de mogelijkheid kregen uitzendrechten te verwerven, kwam de vrije nieuwsgaring ineens in gevaar. Ik heb lang over deze raadselachtige stelling nagedacht, maar de achterliggende gedachtengang blijft me ontgaan. Toelichting bleef helaas achterwege.

5) Tot slot sprak men schande omdat de KNVB de rechten verkocht aan de meest biedende. De VPRO plaatste een advertentie in de dagbladen waarin de KNVB werd aangeduid als Kommerciële Nederlandse Voetbalbond; Gijs Schreuders sprak van 'hondse commercie' omdat de KNVB voor slechts 100 miljoen gulden meer z'n oude partner in de steek had gelaten; Remco Campert stelde zelfs dat er sprake was van moord: "Bij de KNVB heeft men de geldpest gekregen, helaas over ons lijk". Waarom het precies schandelijk is om je waar aan de meest biedende te verkopen, werd niet uitgelegd. Dat is jammer, want het verkopen van je waar aan de meest biedende lijkt me nogal vanzelfsprekend. En in de praktijk blijkt iedereen het met me eens te zijn: je ziet nooit mensen die hun waar aan de minst biedende verkopen. Ja, ik heb zelfs het vermoeden dat ook een integere ex-communist als Gijs Schreuders naar een concurrerende krant zou vertrekken wanneer hij daar 100 miljoen meer zou kunnen verdienen dan bij de Volkskrant.

Bart Croughs