De droom van Dubai

Door Frank Karsten

21 mei 2007

Het emiraat Dubai heeft zich in korte tijd ontwikkeld tot een dynamische metropool, waar de belastingen laag zijn en de economische bemoeienis minimaal. Zou het Dubai-model ook in Nederland toegepast kunnen worden?

Rijdend over de snelweg vanuit Oman richting Dubai passeer je voortdurend de vele trucks die keien en ander materiaal aanvoeren voor de landwinning aan de Dubaise kust. Aan weerszijden zie je wat struiken en kale zandheuvels. Het landschap is dor en verlaten. Naarmate Dubai nadert, wordt de berm groener en versieren palmbomen de snelweg. Reclamevlaggen langs de weg markeren de plek waar toeristen zich met fourwheeldrives kunnen uitleven in de zandduinen. In het woestijnzand zie je de contouren van braakliggend terrein dat wacht op verdere ontwikkeling. Grote billboards maken melding van de projectplannen voor snelwegen, bedrijventerreinen en woongebieden. De wolkenkrabbers van de stad worden steeds zichtbaarder en het woud van bouwkranen geeft aan dat er vele in aanbouw zijn.

Hoe kon Dubai zich zo snel ontwikkelen tot een dynamische metropool met meer dan een miljoen inwoners? En hoe kon dat gebeuren in de Arabische wereld die bepaald niet bekend staat om zijn rust en vooruitgang?

Dubai is een van de zeven emiraten die in 1971 de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) vormden nadat het gebied door de Engelsen werd gedekoloniseerd. In de jaren zeventig was het niet meer dan een zanderig havenstadje aan de voet van een kreek waar men leefde van handel en visserij. De toenmalige sjeik Rashid bin Saeed Al Maktoum van Dubai had een ambitieuze visie om het woestijnlandschap om te toveren tot een wereldcentrum van economische activiteit. Toen daar in 1966 olie werd ontdekt, verwachtte sjeik Rashid dat die ooit zou opraken en geen blijvende welvaart zou bieden. In tegenstelling tot vele Arabische buurlanden die hun olierijkdom aan pracht en praal besteedden, besloot hij daarom de opbrengsten te investeren in infrastructuur en economische ontwikkeling.
 

Zijn zoon Mohammed, de huidige sjeik van Dubai, volgde in het voetspoor van zijn vader en gaat verder met investeringen en economische liberalisering. Hij investeert samen met private bedrijven in sectoren als toerisme, financiën, infrastructuur en technologie. De sjeik vertrouwt op de tucht van de markt en hecht veel geloof aan vooruitgang. Daarmee heeft zijn emiraat de olieafhankelijkheid verminderd, zodat de olieopbrengsten nog maar zes procent bedragen van het nationaal inkomen.

Een rit van noord naar zuid en terug maakt duidelijk dat Dubai zich snel ontwikkelt. Het oude Deira is een echte immigrantenwijk met veel bedrijvigheid op straat. In die oude wijk trof je in de jaren zeventig nog de traditionele gebouwen uit voorgaande eeuwen. Wie er tegenwoordig rondwandelt, ziet het drukke centrum van een wereldstad waar de laagbouw is vervangen door hoogbouw waar Aziatische immigranten werken en leven. Ook na middernacht is het er nog druk. Dan biedt de nacht verkoeling en zie je mensen flaneren langs de kade, kaarten op een plantsoen of voetballen op straat.
 

Meer dan in welke Nederlandse stad is Dubai City een gigantische mengelmoes van nationaliteiten, etnische groepen en culturen. Inwoners uit vrijwel alle landen ter wereld zijn vertegenwoordigd. Toch heeft dat hier niet geleid tot culturele, etnische of religieuze spanningen. Het hoofd van de India Club omschreef het als volgt in het blad The Economist: "In deze tolerante samenleving heeft iedereen het te druk om moeilijk te doen over religieuze zaken. Zelfs tussen Indiërs en Pakistani bestaan hier absoluut geen spanningen."

Volgens het reismagazine Condé Nast Traveller is Dubai een van de veiligste reisbestemmingen ter wereld. De overheid treedt resoluut op tegen criminelen. Wel 85 procent van de bevolking is van buitenlandse origine en het merendeel daarvan komt uit Azië. Wie zich misdraagt wordt, eventueel na een gevangenisstraf, het land uitgezet en hoeft niet meer terug te komen. Bovendien hebben alle immigranten de gelegenheid om te werken waardoor ze het te druk hebben voor duistere zaken. Wanneer ze niet werken, krijgen ze geen uitkering.

Vanuit het oude centrum loopt Jumeira Beach Road langs de kust richting het zuiden. Waar het vroegere Dubai was gecentreerd rond de kreek heeft het moderne Dubai zich verspreid over een vijf kilometer brede kuststrook van vijftig kilometer lang die zich steeds verder landinwaarts uitbreidt. Het gebied om de kustweg is ingesteld op toerisme. Aan de ene kant verzorgde stranden en resorts en aan de andere kant laagbouw in de vorm van luxe hotels, winkelcentra en woonappartementen.
 
Burj Dubai

Uitkijkend over zee kun je in de verte Nederlandse baggerschepen zien die zand opspuiten om luxe woongebieden te creëren in de vorm van een palm of de wereldkaart. Rond de palmbomen en langs de frisgroene graszoden in de wegbermen lopen irrigatieslangen. Meer dan negentig procent van al het zoetwatergebruik is afkomstig van de ontziltingsinstallaties. Die zorgen dat zwembaden worden gevuld en stukken woestijn worden omgetoverd tot golfterreinen, grasvelden en parken. Maar ontzilten is duur, dus doet men veel aan recycling. Zo wordt huishoudelijk afvalwater hergebruikt voor irrigatie.

Toerisme is een van de economische peilers en groeit met zestien procent per jaar. In 2005 ontving Dubai zes miljoen toeristen, een cijfer dat naar verwachting zal oplopen naar vijftien miljoen in 2010. Om die toestroom van toeristen te kunnen opvangen, worden aan de lopende band hotels en andere voorzieningen gebouwd. Inmiddels is de bouw van Dubailand begonnen, het megaproject dat de moeder aller pretparken moet worden en groter wordt dan Texel en Terschelling samen.

De skyline van Dubai wordt sinds 1999 gedomineerd door de Burj Al Arab, het enige zevensterren-hotel ter wereld dat voor een instapprijs van duizend euro een nacht ultieme luxe biedt. Het 321 meter hoge hotel is in de vorm van een groot gebold scheepszeil gebouwd op een kunstmatig schiereilandje voor de kust en kan overal vanaf het strand worden gezien.

Verderop langs de kust bevinden zich drie vrije economische zones: Internet City, Knowledge Village en Media City. Dit zijn bedrijvenparken waar een minimum aan economische regels geldt. Bedrijven die zich daar vestigen, hoeven geen belasting of invoerrechten te betalen en hoeven aan veel minder wetten te voldoen dan daarbuiten.
 

Giovanni Angiolini is een van de 4500 Nederlandse expats die daar werkt. In 2004 waagde hij de sprong naar Dubai en nu is hij salesmanager voor een uitgeverij van reisboeken. "Ik zou nooit meer terug willen naar Nederland. Ik verdien hier beter en betaal geen belastingen. Je hebt hier geweldige mogelijkheden, er is veel minder gezeur over diploma’s wanneer je op zoek bent naar werk."

Bij het autoverhuurbedrijf vertelt een Indiase kantoormedewerker dat hij blij is in Dubai te werken. "Mijn gezin woont nog in India, maar als ik terug zou gaan zou ik werkloos worden." Een Pakistaanse taxichauffeur meldt dat hij zijn gezin mist en spaart om elke drie jaar terug te gaan. Dat is een lange tijd, maar hij lijkt zich te hebben neergelegd bij zijn lot. Veel buitenlanders die je spreekt voelen zich aangetrokken tot de hoge verdiensten en de dynamiek van Dubai. Maar daar moeten ze wel iets voor doen. Elke expat kan je vertellen over de hoge werkdruk en de lange werkdagen.

Vanaf Media City kun je de torens van de Dubai Marina zien. Dit is de nieuwe kunstmatige jachthaven van de stad en zo’n tweehonderd hoge torens moeten onderdak bieden aan nieuwe bewoners. In Dubai zijn honderden constructies in aanbouw waardoor hier zo’n achttien procent van alle bouwkranen in de wereld staan. ’s Nachts wordt doorgewerkt en je kunt van ver de gloed van bouwlampen zien die de flats verlichten en een beeld uit een science-fictionfilm opleveren.

Aangezien arbeidsmigratie vrij is en alleen een sponsor vereist (meestal een werkgever), groeit het inwonertal gestaag met ongeveer zeven procent per jaar. Veel arbeiders zijn hier naartoe gekomen om als bouwvakker te werken. Maar niet altijd loopt dat goed af. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch meldde dat per jaar meer dan achthonders bouwvakkers omkomen door een ongeluk op de bouwplaats, een zonnesteek of door zelfmoord. Het zware werk en de lange ploegendiensten leveren een arbeider zo’n vijf euro per dag op. Toch is het meer dan men in eigen land kan verdienen.
 
Wafi Mall

De luxe van Dubai staat in schril contrast met de gebrekkige omstandigheden waarin de arbeiders leven. Met vaak meer dan tien man leven ze in een kleine, met stapelbedden gevulde kamer. Keuken en wasvoorzieningen zijn zeer spartaans. Zij maken geen deel uit van het straatleven van Dubai en worden per bus van woonkamp naar werkterrein vervoerd. Human Rights Watch klaagt dat hun paspoorten door hun werkgevers worden ingehouden waardoor ze zich niet vrij kunnen bewegen. Dat is wettelijk verboden, maar HRW meent dat de overheid te weinig doet om misstanden tegen te gaan. Vakbonden zijn hier niet toegestaan, maar internationale druk lijkt daar geleidelijk verandering in te brengen.

Vlakbij de vrije zones hier wordt gewerkt aan Emirates Hills, een nieuwe woonwijk die zo’n zestien vierkante kilometer beslaat en geldt als de meest luxe van Dubai. Vanuit de lucht zie je de groene grasvelden tussen de bebouwing. De enorme bouwactiviteit heeft niet kunnen voorkomen dat de prijzen van onroerend goed sterk gestegen zijn. De vraag is nog steeds groter dan het aanbod. Over grote infrastructurele projecten zoals Emirates Hills wordt niet jarenlang gesteggeld. Evenals andere emiraten wordt Dubai namelijk op autoritaire wijze geregeerd en wanneer de sjeik een idee heeft, toont hij zich uiterst slagvaardig.

In 2006 werd in Dubai een nieuwe freehold-wet van kracht die het mogelijk maakt dat buitenlanders volledig eigendom verwerven over onroerend goed. Ad Struijk werkt voor een Nederlandse financiële firma in Dubai en is enthousiast over deze ontwikkelingen. "De sjeik heeft zich zulke hoge doelen gesteld dat hij het blijvend aantrekkelijk moet maken voor buitenlanders om hier te komen werken, wonen of recreëren. Hij heeft vertrouwen in de vrije markt en is bezig verder te liberaliseren. Die economische vrijheid zorgt voor een enorme dynamiek en groei."

De achtbaans Sjeik Zayed-snelweg is de belangrijkste verkeersader van Dubai en loopt op enkele kilometers afstand parallel langs vrijwel de gehele kust tot aan de grens met het emiraat Abu Dhabi. Abu Dhabi is groter dan de andere emiraten tesamen en beschikt over veel grotere olievoorraden dan Dubai. Toch geeft Dubai duidelijk de toon aan wat betreft economische ontwikkelingen.

Mede om toeristen te lokken prijst het islamitische Dubai zichzelf aan als liberaal en is het opvallend tolerant inzake alcoholgebruik, prostitutie en andere religies. In bars en restaurants mag alcohol worden verkocht. Hindoes en christenen mogen gebedshuizen bouwen, maar bekeringsactiviteiten zijn verboden. Prostitutie is wettelijk verboden, maar wordt getolereerd. Expat Ad Struijk herinnert zich een voorval dat hij meemaakte. "Een tweetal Arabieren vroeg aan de hotelreceptioniste of ze een kamer konden huren voor een intiem verblijf met een dame. De receptioniste weigerde omdat het een familiehotel was, maar het verbaasde mij hogelijk dat zij wel doorverwees naar een ander hotel."

Vervoer per tram of metro kent Dubai niet. Maar de taxi’s zijn goedkoop en opvallend schoon. Een taxichauffeur vertelt enthousiast over de snelle ontwikkeling als we de Mall of the Emirates passeren. "Niets van wat je hier ziet, is ouder dan vijf jaar."

De Mall of the Emirates is het grootste winkelcentrum van het Midden-Oosten en biedt zelfs een indoorskibaan waar sneeuwliefhebbers bij vijf graden onder nul kunnen oefenen terwijl het buiten 40 graden is. Het is maar een van de vele winkelcentra die van deze stad een shopperswalhalla maken. Talloze luxe malls lokken de verwende consumenten met winkels, restaurants, bioscopen en speelhallen. Sommigen hebben thema’s, zoals El Mercato aan Jumeira Beach Road dat een Italiaanse sfeer biedt door bruggetjes en muurschilderingen. Maar dat is nog knus en bescheiden vergeleken bij Wafi City waar piramidevormen, obelisken en gigantische beelden het oude Egypte nabootsen. In de malls ontmoet je ook de Emirati’s die je op straat weinig tegenkomt en van wie de mannen trots rondlopen in hun onberispelijke, hagelwitte gewaden.

De Emirati’s hebben dan wel geen stemrecht, maar ze wonen in een verzorgingsstaat die gezondheidszorg en onderwijs subsidieert. Immigranten hebben die rechten niet en kunnen geen vaste verblijfsvergunning krijgen. Emirati’s staan aan de top van de sociale ladder. Onder hen bevinden zich de westerlingen die op hun beurt weer meer status genieten dan de arbeidsmigranten uit Azië.

Wanneer je verder over de Sjeik Zayed-snelweg rijdt richting het centrum passeer je een indrukwekkende haag van gloednieuwe spiegelende wolkenkrabbers. Hier houden multinationals kantoor en wonen en werken expats. Dit financiële district staat symbool voor het succes van de stad. Ook op het gebied van economische groei worden hier wereldrecords behaald: in 2004 bedroeg die zeventien procent en in 2005 zestien procent. De hoge torens zien er futuristisch uit en aan sommigen hangen reclamegordijnen zo hoog als 25 verdiepingen. Op een ervan wordt Burj Dubai aangekondigd, dat in 2008 met meer dan achthonderd meter de hoogste wolkenkrabber ter wereld moet worden.

Het succes van Dubai is zonder twijfel indrukwekkend. Zou het model van lage belastingen en minimale economische bemoeienis dat in Dubai geldt ook hier toegepast kunnen worden of is de situatie in Nederland onvergelijkbaar? Prof. dr. Sylvester Eijffinger is econoom aan de universiteit van Tilburg en lid van de Raad van Economische Adviseurs. Hij vindt dat we snel moeten experimenten met vrije economische zones. "Het gaat helemaal niet goed met Nederland. De groei is gering en er zijn nog grote groepen mensen die aan de slag willen. Vrije zones bieden door hun flexibele omgeving niet alleen ondernemers meer kansen, maar ook de mensen aan de onderkant van de samenleving die nu geen baan krijgen door de beperkende arbeidsregels. Die zones verstoren het speelveld in Nederland en dat is juist de bedoeling. Dat verhoogt de dynamiek, ook buiten de vrije zones."

"We moeten natuurlijk niet één op één kopiëren van Dubai. Elk land heeft zijn eigen oplossing en in Nederland moeten natuurlijk de basisregels, zoals de Europese milieuregels, blijven. Maar zaken als minimumloon, ontslagrecht en bouwvergunningen kunnen afgeschaft dan wel versoepeld worden."

Dubai lijkt oplossingen te hebben gevonden voor belangrijke problemen die ook in andere landen spelen. Misschien dat het Dubaise model eerder navolging verdient dan het Zweedse of Rijnlandse model

Frank Karsten

Dit artikel verscheen in maart 2007 in HP/De Tijd