Kapitalisme en liefdadigheid

Door Paul Frentrop

15 augustus 2006

De twee rijkste mensen ter wereld, Warren Buffet en Bill Gates, slaan de handen ineen om behoeftigen te helpen. Dit soort filantropie van kapitalisten lijkt niet aan Nederland besteed.

Goed nieuws bereikte ons vorige maand. De voor zover bekend op een na rijkste man ter wereld schenkt het grootste deel van zijn vermogen aan een liefdadigheidsfonds, opgericht door de voor zover bekend rijkste man ter wereld. Beide heren hebben hun vermogen op zeer kapitalistische wijze verdiend.

Warren Buffett, eigenaar van beleggingfonds Berkshire Hathaway, geeft aandelen weg ter waarde van ruim 37 miljard dollar. Het leeuwendeel gaat naar de Bill and Melinda Gates Foundation. In deze stichting van de oprichter van Microsoft zit zo’n 30 miljard dollar, al heeft Gates de afgelopen twaalf jaar reeds 8 miljard dollar uitgegeven aan zaken als onderwijs en gezondheid in ontwikkelingslanden. Ter vergelijking: alle organisaties van de Verenigde Naties bij elkaar spenderen op dat gebied 12 miljard dollar per jaar.

En in de marge van dit grote nieuws uit de Verenigde Staten was er ook nog een berichtje uit het Verenigd Koninkrijk. Daar blijkt een hedgefonds de grootste filantroop van het land te zijn. Hedgefondsen worden steevast afgeschilderd als aasgieren, in Duitsland zelfs als sprinkhanen, en worden altijd getooid met het smalend bedoelde bijvoeglijk naamwoord ‘Angelsaksisch’. Dat moet impliceren dat ze koud, kil en meedogenloos zijn.

Maar The Children’s Investment Fund (TCI) gaf vorig jaar 75 miljoen euro aan een liefdadigheidsinstelling die de kinderarmoede in ontwikkelingslanden bestrijdt. Oprichter Chris Hohn zegt dat hij elk jaar 1 procent van zijn niet onaanzienlijke vermogen aan liefdadigheid zal schenken.

Oorverdovend is de stilte waarmee deze berichten door ‘oud links’ in Nederland zijn ontvangen. Wat vinden opinieleiders als de voormalige communisten Elsbeth Etty (NRC Handelsblad) en Anet Bleich (de Volkskrant) van dit nieuws? Is hiermee niet bewezen dat het kapitalisme minder hardvochtig is dan zij altijd hebben gedacht? En wat vindt ‘nieuw links’? Wouter Bos omarmt het kapitalisme voorzichtig. Voelt hij zich gesterkt in dit streven? Wat vindt Jan Marijnissen hiervan, die het kapitalisme nog steeds afwijst en roept hier geen harde Amerikaanse toestanden te willen, maar borg wil staan voor warme solidariteit? Wat vindt Paul Kalma, de ideoloog van de Partij van de Arbeid, die steeds waarschuwt tegen de dominantie van het marktdenken? Wat vindt Marcel van Dam, zelf ondanks een werkzaam leven dat zich geheel in de publieke sector afspeelde, toch ook niet onbemiddeld. Voelt hij zich aangesproken?

Maar voor de rest vinden Nederlanders dat de overheid maar voor de behoeftigen moet zorgen. Dat heet bij ons ‘sociaal’. Eigenlijk is zulk socialisme killer dan kapitalisme.

Over niet onbemiddelde mensen in de publieke sector gesproken. Wat vindt onze vorstin hiervan, die in haar jaarlijkse kersttoespraak steevast zij die het beter hebben oproept de minderbedeelden niet te vergeten. Maakt zij bij het lezen van de krant de aantekening om op 25 december aanstaande de heren Buffett en Gates als lichtend voorbeeld voor te houden aan haar onderdanen die op de Quote 500 lijst prijken? Zal ze zelf misschien het Angelsaksische voorbeeld volgen? Ik vermoed van niet.

Toch verdient de gulheid van Amerikaanse rijken mijns inziens nadere beschouwing. Buffett en Gates staan in een lange traditie van gulle ondernemers. Andere grote liefdadigheidsstichtingen zijn de Ford Foundation met 11 miljard, de Lilly Endowment met 8,3 miljard dollar en de Andrew W. Mellon Foundation met 5,5 miljard dollar. In Den Haag staat het Vredespaleis, betaald door staalmagnaat Andrew Carnegie. De oorsprong van deze trend is te vinden onder de puriteinen die zich in de zeventiende eeuw in New Engeland vestigden en ondanks hun armzalige omstandigheden wel meteen het geld bijeenbrachten om de universiteit van Harvard te stichten, nu de meest vooraanstaande universiteit ter wereld.

In Nederland kennen we dit verschijnsel slechts op bescheiden schaal. De door olievatenfabrikant Oscar van Leer opgerichte stichting doet goed werk. Het VSBfonds wendt de opbrengst aan van de verkoop van spaarbanken aan Fortis. Maar voor de rest vinden Nederlanders dat de overheid maar voor de behoeftigen moet zorgen. Dat heet bij ons ‘sociaal’. Eigenlijk is zulk socialisme killer dan kapitalisme.

Paul Frentrop

Dit artikel verscheen eerder in FEM Business.