Gaat de aarde ten onder?

Door Theo Richel

23 juni 2006

Ooit was Nederland een stuk ongerepte natuur: zee.

Het krioelde er van de vissen, schelpdieren, kwallen, kreeften en wieren en daarboven krijsten de meeuwen. Maar dat ecosysteem is verdwenen. Het stuk zee is bedijkt en drooggelegd. In de polder die zo ontstond zijn wegen aangelegd en huizen gebouwd. En in één van die huizen woon ik. Mag dat? Een ecosysteem afbreken om mensen ergens te laten wonen en werken? Ik vind van wel.

De natuur- en milieubeweging vindt van niet. Deze kapitaalkrachtige multinational (want dat is het) is er in geslaagd om vele miljoenen mensen aan zich te binden, vooral door hen doodsbang te maken: Het Natuurlijk Evenwicht Is Verstoord! De Aarde Gaat Naar De Knoppen! Dat Is Uw Schuld !

Volgens deze redenering moet je dus de natuur redden om de mens te kunnen redden. Veel mensen zijn daarvan overtuigd en dat is heel vreemd omdat je werkelijk struikelt over de bewijzen van het tegendeel: als er iets belangrijks is voor de overleving van de mens, dan is het juist dat hij de natuur naar zijn hand zet, bedwingt, controleert. Een groot deel van ons land leeft al ongeveer 1000 jaar beneden de zeespiegel. Onnatuurlijker kan het niet, maar toch behoort Nederland tot de rijkste en gezondste landen ter wereld. Dankzij de ingreep in de natuur die dijk heet.

Dat geldt misschien voor Nederland, zo geven de natuurbeschermers dan toe, maar voor het voortbestaan van de planeet zijn ‘stabiele ecosystemen’ toch van groot belang. Het regenwoud bijvoorbeeld, de Amazone. Is de Amazone belangrijk voor het behoud van de mens?

Op televisie wordt de Amazone steevast gepresenteerd als de groene long van de aarde, maar dat klopt niet: bomen produceren weliswaar zuurstof, maar ze gebruiken die ook zelf weer. Als de Amazone wordt omgehakt hoeft niemand naar adem te happen.

Maar misschien kunnen we in de Amazone ooit een supermedicijn tegen kanker vinden? Dat is niet waarschijnlijk. De zoektocht naar dat ene exclusieve stofje met wonderbaarlijke eigenschappen kost handen vol geld en heeft tot dusverre maar bar weinig opgeleverd. Het gaat waarschijnlijk sneller als we een laboratorium vragen om zo’n stofje zelf te bedenken en te maken.

De Amazone is wel belangrijk als houtleverancier, maar helaas is dat nu juist weer taboe. Geen wonder dus dat veel Brazilianen het regenwoud zien als 40 meter hoog onkruid. Een stuk wildernis waar de mens verder niets aan heeft.
 

Amazone gebied

De enorme aandacht voor ecosystemen, uitstervende diersoorten, bedreigde natuurgebieden en meer van dat fraais is echter ook gevaarlijk omdat deze de valse suggestie in zich bergt dat het hier om iets belangrijks gaat. Er sterven nog steeds miljoenen mensen aan malaria. aids, tuberculose, ondervoeding om zo maar iets te noemen. Is het niet humaner om die problemen eerst op te lossen en daarna eens te gaan denken aan het redden van een bedreigde diersoort? Het klinkt heel warm om dan te zeggen dat die problemen ook opgelost moeten worden, maar aangezien de hoeveelheid geld beperkt is zullen we keuzes moeten maken. Vanuit die optiek is het omhakken van het tropisch regenwoud – er zijn nog talloze andere voorbeelden - juist een goed idee omdat je er geld mee kunt verdienen en daarmee iets voor je bevolking kan doen. Een oerwoud is leuk en interessant, maar als je er een weg doorheen legt kun je de levensverwachting in een veraf dorpje wellicht verbeteren. Dat dient toch echt voor te gaan.

Ja, maar het natuurlijk evenwicht dan?

Als een weegschaal in evenwicht is, dan staat-ie stil. Maar de weegschaal van de natuur staat nooit stil. Die gaat permanent en hevig heen en weer.
Wie wel eens een planetarium heeft bezocht weet dat in de ruimte van alles en nog wat door elkaar beweegt. En je hoeft niet in astrologie te geloven om te weten dat veel van die planeten elkaar beïnvloeden. De zonnestraling wisselt voortdurend van intensiteit en in een echt stabiel ecosysteem zou de invloed van de maan op de aarde niet dusdanig zijn dat je ieder jaar opnieuw getijdentabellen moet berekenen.

Duizend jaar geleden was het klimaat zo zacht dat de Noormannen Groenland konden koloniseren, er herten vonden en er landbouw konden bedrijven. Vervolgens werd het klimaat kouder, werden mensen en herten verjaagd en kreeg de ijsbeer de ruimte. Maar wie horen nu ‘van nature’ thuis op Groenland? IJsberen of herten?

We maken ons zorgen over het smelten van de gletsjers in de Alpen, want naar ons gevoel ‘horen’ de Alpen wit te zijn. Maar 2000 jaar geleden waren ze geheel bebost. Wat is nu de natuurlijke situatie: wit of groen? Wanneer was er een evenwicht?
 
Gletsjer

‘Stabiele ecosystemen’ bestaan niet. Planten en dieren doen precies hetzelfde als de mens: voortdurend zoeken naar een nog beter plekje om je voort te planten. Daarbij vernietigt de mens soms een bos of een stuk zee, maar de dieren kunnen er ook wat van. Wel eens gezien hoe een kolonie aalscholvers een bos dood schijt? Of hoe een kudde olifanten verhuist?

Niet stabiliteit, maar verandering is de norm in de natuur en alleen die soorten overleven die zich het beste aan kunnen aanpassen. De mens is wat dat betreft heel succesvol, maar laten we niet te stoer doen. De tsunami van kerstmis maakt duidelijk dat er geen groter geweld is dan natuurgeweld. En morgen kan er een virus ontstaan dat de hele mensheid uitroeit. We maken ons zorgen over het voortbestaan van andere soorten, maar het voortbestaan van onze eigen soort is nog lang niet verzekerd.

Ook in ons eigen land speelt dat. De kokkelvisserij wordt voor 100 miljoen uitgekocht teneinde eidereenden meer voedsel te geven. Voor vele miljoenen Euro’s worden otters en korenwolven uitgezet (die vervolgens alsnog het loodje leggen). Tegelijkertijd krijgen kankerpatiënten tweede keus geneesmiddelen omdat er geen geld meer is. Het kost mensenlevens als je je prioriteiten niet op een rijtje hebt.

Tenslotte: natuurbeschermers schilderen de natuur voortdurend af als een zwak oud vrouwtje dat de straat over geholpen moet worden. In werkelijkheid valt dat reuze mee. Als je een gebied aan zijn lot over laat dan herneemt de natuur al gauw zijn positie. Op het eiland Ascension in de Atlantische Oceaan is zelfs in iets meer dan een eeuw een compleet regenwoud ontstaan. Dus: redt de mens, de natuur redt zichzelf wel.

Gerelateerde links:
- Julian Simon: Wedden dat alles steeds beter gaat?
- Optimisten en pessimisten. Waarom onheilsprofeten vaker tegengesproken moeten worden.
- Running out of resources (PDF). Bjorn Lomborg in de Guardian.